<h2>จาก "สังคมใช้เงินสด" สู่ "สังคมไร้เงินสด" ภาพของเงินตราเปลี่ยนไปสู่รูปแบบต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น บัตรเอทีเอ็ม บัตรเครดิต กระเป๋าสตางค์อิเล็กทรอนิกส์และภาพต่อไปของธนาคารแบบดั้งเดิมอาจจะเปลี่ยนไปสู่ Virtual Banking หรือ ธนาคารเสมือน ก็เป็นได้</h2>
<strong>Virtual Banking </strong>คือธนาคารที่ให้บริการด้านการธนาคารแก่ลูกค้ารายย่อยหรือประชาชนทั่วไป ผ่าน Internet หรือช่องทาง Electronics รูปแบบอื่น แทนสาขาที่มีอยู่จริงแบบธนาคารรุ่นเก่า ที่ถูกเรียกว่า <strong>“Traditional Brick and Mortar (ธนาคารอิฐและปูน)”</strong>

ในขณะที่ธนาคารส่วนใหญ่ ทำธุรกรรมโดยใช้ระบบ Digital หรือ Online Banking แต่ยังเป็นเพียง e-banking platform ที่ยังต้องหมดเงินลงทุนไปกับการปรับปรุงสาขา หาทำเล (Location) และเงินเดือนพนักงาน

Virtual Banking ได้เปิดเส้นทางใหม่ โดยให้ความสำคัญกับลูกค้ามากขึ้น แทนที่จะลงทุนไปกับสาขาที่แพง และบุคลากร โดยมี Location ที่ดีที่สุดคือหน้าจอ smart phone ทำให้ลดค่าทำเนียมต่างๆ ลงได้ จนแทบจะเรียกได้ว่าไม่มีค่าทำเนียม เพราะไม่ต้องหมดเงินลงทุนไปกับเรื่องไร้สาระแบบยุคก่อน

เช่น <strong>N26</strong> ธนาคารเสมือนแห่งแรกที่เกิดที่ประเทศ Germany สามารถมีลูกค้าเพิ่มถึง 3.5 ล้านราย จาก 24 ประเทศในยุโรป ภายใน 4 ปี หลังจากเปิดตัวและเป็น Unicorn Start up ที่มีมูลค่ากิจการมากกว่า 1 พันล้านเหรียญฯ

N26 ได้เสนอการเปิดบัญชีที่ใช้เวลาเพียง 5 นาที มีผลิตภัณฑ์เป็นบัญชีเงินฝากกระแสรายวันและบัตรเครดิตที่ใช้จ่ายได้ทั่วโลก ผ่าน MasterCard โดยไม่คิดค่าทำเนียมภายใต้สโลแกนที่ว่า “Banking without the the bullshit หรือ ธนาคารที่ไม่มีเรื่องไร้สาระ” ธนาคารเสมือนเหล่านี้ อาจมีเพียงสำนักงานเดียวที่ใช้ติดต่อกับภาคส่วนกลางของรัฐและดูแลเรื่องร้องเรียน

<figure><img class="wp-image-22004 size-full" src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/10/n-26.jpg" alt="" width="800" height="450" /><figcaption> PHOTO CREDIT: forbes.com</figcaption></figure>

ในประเทศอังกฤษ <strong>Starling Bank</strong> ไม่มีสาขาแต่ลูกค้าฝากเงินได้ผ่านไปรษณีย์ (post office) 11,500 สาขาที่ UK และใช้ Mastercard/Debit card ได้ทั่วโลก โดยไม่มีค่าทำเนียม ขณะที่ <strong>ญี่ปุ่น</strong> เป็นที่นิยมมาก ไม่ว่าจะเป็น Seven Bank, Sony Bank, Rakuten Bank, Aeon Bank ด้วยค่าทำเนียมที่ถูกกว่าธนาคารแบบเก่า และลูกค้าสามารถถอนเงินได้จาก ATM หรือร้านสะดวกซื้อ เช่น 7-Eleven ที่มีสาขาอยู่ทั่วประเทศ

ใน <strong>Australia</strong> <strong>Volt Bank</strong> คือธนาคารเสมือนแห่งแรกใน Australia ได้เสนอบัญชีเงินฝาก ที่ให้ดอกเบี้ยสูงกว่าธนาคารแบบดั้งเดิม และ Volt App ที่ลูกค้าสามารถจัดการบัญชีได้เองเพื่อป้องกันไม่ให้ใช้จ่ายมากเกินไป

<strong>ประเทศจีน</strong> MY Bank ของ Ant Financial (Alibaba Group Holding) ได้ปล่อยเงินกู้ 1.73 แสนล้านเหรียญฯ ในกันยายน 2018 ให้กับบริษัทย่อย 9 ล้านบริษัท ทำให้ธุรกิจรายย่อย เข้าถึงแหล่งเงินทุนได้ง่ายและสะดวกขึ้น ด้านญี่ปุ่น Net Bank เปิดตั้งแต่ปี 2000, Seven Bank ทำธุรกรรมด้านการเงินผ่าน 7-Eleven ได้ตั้งแต่ปี 2001 ส่วนในจีน ได้ออกใบอนุญาต 5 ใบ ตั้งแต่ปี 2014 ให้กับ WeBank by Tencent, MY Bank by Alibaba Group, XW Bank by Xiaomi, Suning Bank, Baixin Bank by Baidu

<img class="alignnone size-full wp-image-22007" src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/10/ธนาคารเสมือน.jpg" alt="" width="800" height="522" />

<strong>ฮ่องกง</strong> ศูนย์กลางด้านการเงินการธนาคารแห่งหนึ่งในภูมิภาคนี้ ได้กำหนดทุนจดทะเบียนขั้นต่ำในการขอใบอนุญาตไว้ที่ 300 ล้านเหรียญฮ่องกง ซึ่ง โดยเฉลี่ยธนาคารเสมือนที่ได้ใบอนุญาตที่ Hongkong มีทุนจดทะเบียน 1.9 พันล้านเหรียญฮ่องกง ล่าสุด <strong>HKMA (Hongkong Monetary Authority)</strong> ได้อนุมัติใบอนุญาต 8 ใบ ให้กับ SC Digital Solutions Limited, Livi VB Limited, ZhongAn Virtual Finance Limited, WeLab Digital Limited, PingAn-One Connect, Ant SME Services, Insight Fintech HK และ the I finium Consortium

ในขณะที่ <strong>สิงคโปร์</strong> ก็ประกาศว่ากำลังจะออกใบอนุญาต 5 ใบ ที่สามารถนำนวัตกรรมใหม่ๆ มาใช้งาน และรวมพัฒนาได้เร็วกว่า Traditional Bank แบบเก่า ที่ถูกจำกัดโดยการทำงานตามลำดับขั้นตอนขององค์กรที่เข้มงวดและยังสามารถให้บริการได้ตลอดเวลาแบบ 24/7 รวมถึงการกู้เงินที่จะสะดวกรวดเร็วขึ้น ลดการทุจริตและการตัดสินใจในกระบวนการปล่อยสินเชื่อ ลดปัญหาความไม่พอใจด้านบริการ รวมถึง Human error ธนาคารเสมือนสามารถทำให้มีความโปร่งใสได้มากขึ้น และยังสามารถเพิ่มดอกเบี้ยเงินฝาก และลดดอกเบี้ยเงินกู้ลงได้มากกว่ารูปแบบเดิม

แม้ว่าหลักคิดแบบธนาคารเสมือนจะเริ่มได้รับความนิยมในยุคสมัยใหม่ แต่แนวคิดนี้ยังค่อนข้างขัดกับคนรุ่นเก่าที่ชอบพบหน้าพนักงาน เพราะพวกเขาต้องการเป็นที่ยอมรับ และต้องการความมั่นใจว่าเงินของเขาถูกจัดการโดยบุคคลที่เชื่อถือได้ รวมถึงความเสี่ยงด้าน Cyber security ที่เป็นความท้าทายที่สำคัญสำหรับ Virtual Banking และการรั่วไหลของข้อมูลเป็นอันตรายต่อธนาคารทั้งแบบเดิมและแบบเสมือน Virtual Banking ต้องใช้วิธีการจัดการกับความเสี่ยงเหล่านี้

อย่างไรก็ตาม ธนาคารแบบเดิมก็มีความเสี่ยงที่จะถูกโจรปล้นหรือไฟไหม้เอกสารเช่นกัน ระยะเวลา (timing) จะเป็นตัวบอกได้ว่า ธนาคารเสมือน จะส่งผลกระทบต่อภาคบริการทางการเงินอย่างไร ประชาชนจะตอบสนองอย่างไร จะดิสรัปชั่นธนาคารรูปแบบเดิมได้จริงหรือไม่จะทำให้โลกก้าวสู่การเงินการธนาคารรูปแบบใหม่ได้เร็วขนาดไหน ยังไงคนไทยเรา ก็ได้ก้าวนำเข้าสู่สังคมไร้เงินสดไปก่อนแล้ว......

&nbsp;

<img class="alignnone wp-image-4869 size-thumbnail" src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/02/พรนารี-ไม้เจริญ-01-150x150.jpg" alt="พรนารี ไม้เจริญ" width="150" height="150" />
พญ.พรนารี ไม้เจริญ
Pornnaree Maicharoen,MD
ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร
W-Capital Group Co., Ltd
<a href="http://www.wonline.co.th">www.wonline.co.th</a>

Virtual Banking (ธนาคารเสมือน) การเงินแห่งโลกอนาคต

คงจะปฏิเสธไม่ได้ว่า วงการแพทย์ เป็นหนึ่งในองค์กรที่ลงทุนทางด้านเทคโนโลยีค่อนข้างสูง ไม่ว่าจะเป็น เทคนิคการรักษาพยาบาลขั้นสูง อุปกรณ์การแพทย์ที่ล้ำหน้าและทันสมัย เช่นเครื่อง Ultrasoud4D ที่เห็นภาพ 3-4มิติ จนแทบจะปั้นลูกในครรภ์ออกมาให้พ่อแม่ชื่นใจ รวมถึงวิธีการช่วยเหลือคนไข้ ที่ทุกวันนี้เราเห็นเครื่องกระตุ้นหัวใจ ติดตามสถานที่ต่างๆ แม้กระทั่งตามท้องถนน

จึงไม่แปลกที่ Blockchain และ ปัญญาประดิษฐ์ (AI) จะเข้ามามีบทบาทในด้านการแพทย์ และสาธารณสุข เพราะเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับข้อมูลที่มี Privacy ค่อนข้างสูง ดังนั้นจึงต้องการระบบ ที่มี Security อย่างมาก เทียบเท่ากับการเก็บรักษาข้อมูลทางการเงิน

เมื่อเทคโนโลยีพัฒนาขึ้น ทำให้การแพทย์และระบบสาธารณสุขก้าวหน้ามากขึ้นตาม ประชากร มีอายุยืนยาวขึ้น โรคที่คนเจ็บป่วยก็เปลี่ยนไป จากสมัยก่อน คนมักเสียชีวิตจากโรคระบาดและการติดเชื้อ ก็เปลี่ยนเป็นคนส่วนมาก เสียชีวิตจากโรคเรื้อรังที่เกิดจากการรับประทานอาหารหรือการใช้ชีวิตที่ไม่ถูกสุขลักษณะ เช่นโรคเบาหวาน ความดัน หัวใจ การมีระเบิดนิวเคลียร์หรือการค้นพบสารกัมมันตรังสี ก็ทำให้คนป่วยเป็นมะเร็งมากขึ้น รวมถึงอุบัติเหตุต่างๆ ที่เกิดจากสิ่งที่มนุษย์คิดค้นขึ้น

แต่การแพทย์ก็ไม่ได้หยุดยั้ง สามารถคิดค้นยาต้านมะเร็ง การตัดต่อพันธุกรรม การทำแขนขาเทียมที่บังคับได้เหมือนจริง หรือแม้กระทั่งที่ <strong>Elon Musk</strong> กำลังพยายามคิดค้นวิธีฝัง AI ไว้ในสมองของมนุษย์ เพื่อสั่งการควบคุม AI ในอนาคต

<img class="alignnone size-full wp-image-6892" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/04/AI-01.jpg" alt="" width="638" height="373" />
<em>ข้อมูลจาก Accenture คาดว่า Health AI Market size ในช่วงปี 2014-2021 จะโตขึ้นถึง 11 เท่า จาก 600 ล้านเหรียญฯ ในปี 2014 เป็น 6.6 พันล้านเหรียญฯ</em>

โดยการลงทุนส่วนใหญ่ มุ่งเน้นเรื่อง Robot ที่มาช่วยในการผ่าตัด กับการนำ AI มาช่วยในการส่งเสริม Self care ของคนไข้เองที่บ้าน เพื่อทำให้ระบบการแพทย์ เข้าถึงทุกคน เพราะเราคงปฏิเสธไม่ได้ว่า บุคลากรทางด้านการแพทย์ ไม่ว่าจะเป็น แพทย์ พยาบาล หรือเภสัชกร ผลิตมาเท่าไหร่ ก็ไม่เพียงพอ ถ้ามีการพัฒนา AI มาช่วยเบื้องต้นแทนได้ ก็จะทำให้ บุคลากรทางด้านการแพทย์ ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ข้อมูลจาก PWC พบว่า 39% ของผู้บริหารระดับสูง มุ่งเน้นการลงทุนทางด้าน AI, machine learning รวมถึง predictive analytics โดยมีข้อมูลสนับสนุนจาก McKensey อีกว่า AI จะช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายได้ถึงปีละ 26.94 หมื่นล้านเหรียญฯ ที่เป็นแบบนี้ เพราะ AI สามารถช่วยลดการจ้างบุคลากร เนื่องจาก AI สามารถทำงานที่ซ้ำๆ ได้ดี และวิเคราะห์ข้อมูลได้อย่างรวดเร็ว เราไม่มีแพทย์มากพอ ที่จะดูแลสุขภาพแต่ละคน และวิเคราะห์ข้อมูลกองเท่าภูเขาได้เร็วแบบ AI

<img class="alignnone size-full wp-image-6893" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/04/AI-02.jpg" alt="" width="638" height="695" />

ด้วยเหตุผลนี้ AI จึงเหมาะจะมาเป็นผู้ช่วยแพทย์ และพยาบาลในบางจุด เช่น จัดการเรื่องการบันทึกประวัติการรักษาพยาบาล และจัดเรียงเข้า Blockchain , ช่วยออกแบบการรักษา โดยวิเคราะห์จากข้อมูล เช่น Watson (IBM software) ที่ประมวลข้อมูลจากรายงานทางการแพทย์ กว่า 600,000 ข้อมูล, ประวัติการรักษาพยาบาล จากคนไข้ 1.5 ล้านคน, และ Textbook กับวารสารทางการแพทย์ (Journal) อีกกว่า 2 ล้านหน้า เพื่อมาช่วยทำแผนการรักษาให้คนไข้มะเร็ง แต่ละบุคคล

ตอนนี้ทาง <strong>บริษัท ดับเบิ้ลยู-แคปปิตอล กรุ๊ป จำกัด</strong> ก็ได้มีการพัฒนาระบบ Blockchain และ AI ร่วมกับคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น รพ.ศรีนครินทร์ และเข้า Sand box (การทดสอบในขอบเขตจำกัด) เพื่อขอใบอนุญาตร่วมกับทางจังหวัดขอนแก่น เพื่อต่อยอดการพัฒนาระบบ Blockchain ให้เชื่อมต่อระหว่างโรงพยาบาลขนาดเล็ก หน่วยอนามัย หรือแม้แต่คนไข้แต่ละบุคคล เข้ากับโรงพยาบาลขนาดใหญ่ เพื่อเพิ่มศักยภาพในการดูแลคนไข้ได้อย่างทั่วถึง ลดความแออัดที่โรงพยาบาล และประหยัดเวลาเดินทางมาโรงพยาบาลขนาดใหญ่ รวมถึงพัฒนา AI เพื่อประสิทธิภาพในการรักษาที่สูงสุด บนต้นทุนที่ต่ำลงในอนาคต

การพัฒนา Robot รวมถึง AI นั้น ปัจจุบันมุ่งเน้นไปในทาง Robot ช่วยผ่าตัด เพื่อความแม่นยำ แผลเล็ก และลดความเสี่ยงของบุคคลากรทางการแพทย์ ซึ่งเมื่อพูดถึงความเสี่ยงของบุคคลากรทางการแพทย์ หลายคนคงไม่เข้าใจ ว่ามีเจ้าหน้าที่หลายแผนก ที่ต้องรับความเสี่ยง เพื่อช่วยชีวิตของคนไข้ เช่น เจ้าหน้าที่แผนก X-ray หรือรังสีรักษา รวมถึงแพทย์ ที่ทำหน้าที่ฝังแร่ (สารกัมมันตรังสี) ให้คนไข้ เพื่อรักษามะเร็ง เขาเหล่านั้น ต้องเสี่ยงต่อการใกล้ชิดและสัมผัสสารกัมมันตรังสี ซึ่งอาจทำให้เสี่ยงเป็นโรคร้ายในอนาคต เช่นมะเร็งบางชนิด ถ้ามีการพัฒนา Robot หรือ AI มาช่วยแทนที่น่าจะเป็นการช่วยมนุษยชาติอย่างแท้จริง มากกว่าพัฒนามาเพื่อการค้าเป็นหลัก

<img class="alignnone size-full wp-image-6895" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/04/ai-04.jpg" alt="" width="350" height="868" />

อย่างไรก็ตาม ถึงแม้ว่า AI จะสามารถจำข้อมูลได้ทุกโรคตามอาการที่คนไข้บอก แต่ AI ก็อาจจะไม่สามารถจับเท็จ หรือประมวลอาการที่อาจแสดงออกจากน้ำเสียง หรือท่าทางได้เท่าแพทย์ที่เป็นมนุษย์ ดังนั้น AI จึงยังเป็นเพียงเครื่องมือ ที่มาช่วยให้แพทย์ ทำงานได้ง่ายและสะดวกขึ้น คงยังไม่สามารถมาแทนที่แพทย์ ได้ทั้งหมดในทีเดียว ฉะนั้นแพทย์ก็ยังไม่ต้องกลัวว่าจะตกงาน <em>เย้!!!!</em>

<strong>พญ.พรนารี ไม้เจริญ</strong>
ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร
บริษัท W-Capital Group Co.,Ltd

คู่ประสาน Blockchain และ AI กับวงการแพทย์ยุคดิจิทัล

ปฏิรูประบบเก็บข้อมูลสุขภาพด้วย "เฮลธ์บูโร" บนบล็อกเชน

<h2>ทุกวันนี้ ข้อมูลทางการแพทย์ เริ่มมีการจัดเก็บเข้าสู่ระบบออนไลน์ แต่ยังไม่ได้เป็นแบบเรียลไทม์ เราจะรู้ข้อมูลด้านระบาดวิทยา ก็ต่อเมื่อมีการรายงานเข้ากระทรวงซึ่งก็อาจช้าเกินไป การจัดการระบบสุขภาพ (Health Blockchain) จึงมีความจำเป็นสำหรับการเข้าไปควบคุมโรค ยิ่งถ้าเป็นโรคระบาดร้ายแรง อาจคร่าชีวิตคนไปเป็นจำนวนมาก</h2>
ด้วยความที่ข้อมูลของผู้ป่วย ต้องเป็นความลับ (Privacy) ทำให้ประโยชน์มหาศาลทางการแพทย์ ถูกล็อคอยู่ในความเป็น Privacy ของแต่ละโรงพยาบาล ในโรงเรียนแพทย์นั้น การเรียนแพทย์ คือการเรียนรู้ จากกรณีตัวอย่างของผู้ป่วยจริง เพราะผู้ป่วยแต่ละราย และโรคในแต่ละเขตภูมิภาคก็ไม่เหมือนกัน

หลายปัจจัยที่ทำให้การรักษาแตกต่างกัน การรักษาจึงเป็นศาสตร์และศิลป์ และโรคที่คนส่วนใหญ่เป็นนั้นอาจเป็นโรคพื้นฐานธรรมดา ที่มาไม่ถึงโรงเรียนแพทย์ ซึ่งอาจมีแต่โรคที่ยากที่สุด ทำให้นักศึกษาแพทย์ อาจไม่เคยรักษาโรคทั่วๆไป แต่พอเรียนจบ กลับต้องออกไปเผชิญด้วยตนเอง โดยไร้อาจารย์ที่ปรึกษาแบบในโรงเรียนแพทย์อีกแล้ว

บล็อกเชน จะเป็นเครือข่ายระบบคล้ายใยแมงมุมที่ทำให้ประวัติการรักษาคนไข้ และข้อมูลต่างๆ สามารถถูกส่งมาปรึกษา หรือส่งต่อการรักษา (Refer) ได้โดยง่ายขึ้น คนไข้ในชนบททางไกล ก็สามารถปรึกษาแพทย์เฉพาะทางในเมืองได้ ลดปัญหาการขาดแคลนแพทย์ แพทย์จบใหม่ ก็มั่นใจที่จะรักษาคนไข้มากขึ้น และถ้าเราเชื่อมต่อกับเทคโนโลยี (IOT-Internet of Things) จำพวกนาฬิกาวัดความดันโลหิตก็สามารถส่งข้อมูลมาประมวลผลกับทีมพยาบาลที่ดูแล ทำให้ข้อมูลเหล่านี้ไม่เป็นข้อมูลขยะ และมีประโยชน์จริงในการรักษาและติดตามอาการป่วย

นอกจากนี้ เมื่อเกิดกรณีฉุกเฉิน เจ้าหน้าที่ ยังสามารถสแกนลายนิ้วมือ หรือสแกนใบหน้าเพื่อตรวจสอบตัวตน รวมถึงประวัติเบื้องต้น และส่งข้อมูลให้ทางโรงพยาบาล เพื่อเตรียมเลือดหรือห้องผ่าตัดได้ทันท่วงที

ที่<strong>ประเทศสาธารณรัฐเอสโตเนีย</strong> (Estonia) ซึ่งเป็นประเทศเล็กๆ ในยุโรป แทบจะเรียกได้ว่าเป็นประเทศแรกๆ ที่เริ่มทดสอบระบบ บล็อกเชน ตั้งแต่ปี 2008 หลังจากเคยถูกโจมตีทาง Cyber อย่างร้ายแรงในปี 2007 ตอนนี้ Estonia ใช้ระบบ e-ID card, มี e-Health Record, e-Government การติดต่อรัฐบาลและธนาคารทั้งหมด สามารถทำได้ผ่านระบบออนไลน์  ใน Website ของทางภาครัฐ สามารถทำธุรกรรมดิจิทัลได้ทุกรูปแบบ ตั้งแต่ขอใบขับขี่ ใบสั่งยา ขอประวัติการรักษาพยาบาล รับเงินสวัสดิการ แจ้งเกิด แจ้งตาย รวมถึงเริ่มมีโครงการรับประชากรจากทั่วโลกเข้ามาในระบบ ออนไลน์ ของ Estonia ผ่าน <strong>e-Residency </strong>โดยมีพื้นฐานระบบเป็น บล็อกเชน

<figure><img class="wp-image-5710 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/03/64F3B878-2ECC-44C6-8FC6-F1D084E8F662.jpg" alt="" width="638" height="331" /><figcaption> ลิขสิทธิ์ภาพ: NTT Data</figcaption></figure>

ในประเทศไทย <strong>จังหวัดขอนแก่น เ</strong>มืองตัวอย่างของ Smart City เลือกที่จะใช้เทคโนโลยี มาพัฒนาและยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชน หนึ่งในนั้น คือเทคโนโลยีบล็อกเชน ที่จะนำมาใช้กับโรงพยาบาล เพื่อเชื่อมข้อมูลกับชุมชน ให้การรักษาพยาบาลมีคุณภาพมากขึ้น ลดจำนวนคนไข้ที่แผนกผู้ป่วยนอก (OPD) ซึ่งปกติแพทย์ 1 ท่าน อาจต้องตรวจคนไข้ถึง 200 คนในเวลาเพียง 3 ชั่วโมง

การนำเทคโนโลยีมาช่วยในการจัดระบบ จึงเป็นการพัฒนาอย่างยั่งยืนเป้าหมายคือลดจำนวนคนไข้โรคเรื้อรังระยะสุดท้ายซึ่งเป็นผลมาจากการควบคุมโรคเรื้อรังเช่น ความดันโลหิตสูง หรือเบาหวาน ที่ไม่ดีพอ ซึ่งจะลดค่ารักษาพยาบาลที่รัฐต้องดูแลคนไข้กลุ่มนี้อย่างมหาศาล

<figure><img class="wp-image-5711 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/03/84867D7B-6AD1-4A40-9EEE-E93FE14279F2-re.jpg" alt="" width="638" height="358" /><figcaption> <em>ที่มาภาพโดย: Khon Kaen Smart Living by KK municipal, Manee research project, Srinagarind and Khon Kaen Hospital, and DEPA</em></figcaption></figure>

&nbsp;

&nbsp;

<figure><img class="wp-image-5709 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/03/ED5EFC93-4832-4B0B-A7A8-CC1355CAD6CB.jpg" alt="" width="638" height="607" /><figcaption> <em>ที่มาภาพโดย: จังหวัดขอนแก่น</em></figcaption></figure>

ระบบบล็อกเชนไม่ใช่ระบบที่น่ากลัว ฟังดูตอนนี้ ก็เหมือนสมัยที่ทุกคนขี่ม้ากันอยู่อย่างสบายใจ แล้วมีคนนำรถยนต์ไร้คนขับมาให้ทดลองใช้ หลายคนก็คงกลัวว่าอาจจะเป็นเครื่องจักรสังหารรุ่นใหม่ที่จะทับม้าและคนตาย แต่คนที่กล้าลองก็อาจไปถึงที่หมายอย่างปลอดภัยและสบายใจ ข้อมูลบนบล็อกเชนจะถูกจัดเก็บเป็นรหัส <strong>Hash</strong> เช่น 7196759210defdc0 ซึ่งแต่ละ Node ที่เก็บข้อมูลนั้น ก็จะเห็นเป็นแบบนี้ ยกเว้นจะได้รับอนุญาตให้ไขกุญแจถอดรหัสผ่าน Smart Contract จึงจะแปลรหัสออกมาได้
<div class="mceTemp"></div>
คงคล้ายกับเวลาเราได้ยินคำว่า <strong>เครดิตบูโร</strong> ลึกๆ ในใจหลายคนก็มีความกังวลเพราะรู้สึกเหมือนกับว่าเป็นข้อมูลลับที่กำลังจะถูกเปิดเผยให้ใครสักคนรู้ เปรียบเทียบกับข้อมูลประวัติการรักษาพยาบาล ถ้าบริษัทประกันนำไปใช้ แล้วดูเพียงแค่ว่าเคยป่วยเป็นโรคร้ายแรง เช่นมะเร็งบางชนิด ซึ่งอาจหายแล้ว แต่กลับตัดสิทธิ์ที่จะทำประกัน เช่นประกันอุบัติเหตุ หรือประกันให้บุตรหลาน เพราะกลัวว่าโรคจะมีผลไปถึงบุตรหลาน ทั้งที่ความจริงไม่เกี่ยวกัน

โลกยุคข้อมูล (Big data) ยังมีข้อมูลอะไรอีกมากที่ควรจะรวบรวมให้เป็นประโยชน์ ไม่กลายเป็นขยะ โดยอาจใช้ AI (Artificial Intelligence) ช่วยประมวลผล เช่น Watson ของ IBM ซึ่งเป็น AI ที่โด่งดังมาจากการแข่งขันตอบคำถามในรายการ Quiz Show Jeopardy! ชนะอดีตแชมป์ชื่อดัง

ในด้านการแพทย์ <strong>Watson</strong> ถูกนำมาใช้ในการรักษามะเร็งได้อย่างแม่นยำ และคำนวณค่ารักษาพยาบาลได้อีกด้วย แต่ข้อมูลบนนั้น ส่วนใหญ่มาจากต่างประเทศ ทำให้แพทย์ไทยยังไม่นิยมใช้ เพราะยังไม่ค่อยมีการรวบรวมข้อมูลคนไทยมากนัก แล้วเมื่อไหร่ จะถึงเวลาที่ข้อมูลคนไทย จะถูกนำมาใช้เพื่อประโยชน์ของคนไทยและคนในอาเซียน??!!??

ระบบปฏิบัติการข้อมูลสุขภาพ ใน Health Blockchain

<h2>ก่อนเข้าเรื่องการจัดเก็บข้อมูลกลาง หรือ Health Bureau ขอเกริ่นถึงความต่างระหว่าง Blockchain และ Bitcoin เพราะทั้งสองคำเป็นศัพท์ที่ไม่ควรสับสนเป็นอย่างยิ่ง</h2>
<strong>Bitcoin</strong> เป็นสกุลเงินดิจิทัลประเภทหนึ่ง (Cryptocurrency) เป็นหนึ่งในกรณีที่ใช้เทคโนโลยี Blockchain เป็นพื้นฐาน ทำให้เวลาทำธุรกรรมซื้อขาย online ผู้ใช้สกุลเงินประเภทนี้จะมั่นใจได้มากขึ้น ว่าจะไม่ถูกโจรกรรม ตอนนี้หลายธุรกิจเริ่มมีการออกเหรียญ (Token) เป็นสกุลเงินของตัวเอง บุคคลทั่วไปก็สามารถซื้อขายแลกเปลี่ยนเหรียญจำพวกนี้ได้ผ่านตลาด Efxchange ซึ่งคล้ายตลาดหลักทรัพย์ของคนรุ่นใหม่นั่นเอง

ส่วน <strong>Blockchain</strong> คือ เทคโนโลยีหนึ่งที่มาช่วยจัดเก็บข้อมูลให้เป็นระบบ และไม่หายไปโดยง่าย เพราะมีตัวช่วยเก็บกระจายกันหลายแห่งทั่วโลก แล้วใครเป็นผู้ควบคุม หรือเป็นเจ้าของ Blockchain? แน่นอนว่า Blockchain เข้าถึงคอมพิวเตอร์จำนวนมากทั่วโลก ดังนั้นจึงสามารถควบคุมและตรวจสอบได้ โดยฝ่ายต่างๆ มากมาย

<strong>Blockchain จึงเป็นเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ที่เก็บข้อมูลเป็นฐานข้อมูลที่ใช้ร่วมกัน</strong>

ในอดีตที่เราเก็บข้อมูลเป็นเอกสาร หรือเก็บเข้าพิพิธภัณฑ์ ถ้าข้อมูลถูกเผาทำลาย โจรปล้น น้ำท่วม ปลวกกิน ข้อมูลก็จะหายไปและไม่มีค่าอะไร Blockchain จึงถูกนำมาใช้กับข้อมูลที่มีมูลค่า และเราต้องการเก็บรักษาข้อมูลนั้นไม่ให้หายไป เช่น ข้อมูลประวัติการรักษาพยาบาล ข้อมูลโฉนดกรมที่ดิน ข้อมูลประวัติการศึกษา

ในภาคอุตสาหกรรมก็อาจนำ Blockchain ไปใช้ในการตรวจสอบสินค้า ทั้งการ Track ติดตามดูสินค้า เช็ค Stock ลดการซ้ำซ้อนของใบสั่งของ ส่งของ และการชำระเงิน ลดการ Fraud (การชำระเงินซ้ำซ้อน) รวมถึงสามารถส่ง L/C ให้ธนาคารได้ทันที ทำให้สามารถเบิกเงินจากธนาคาร ได้แบบ Real time โดยที่สินค้ายังไม่จำเป็นต้องส่งไปถึงลูกค้าที่ต่างประเทศ ซึ่งต้องรออีก 45-60 วัน

<figure><img class="wp-image-4875 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/02/Health-Bureau-on-Blockchain-01.jpg" alt="" width="638" height="325" /><figcaption> <em>ลิขสิทธิภาพ: NTT DATA</em></figcaption></figure>
<h2>Blockchain เข้ามาจัดการระบบการรักษาพยาบาลได้อย่างไร</h2>
Blockchain เข้ามาจัดการระบบการรักษาพยาบาล เริ่มตั้งแต่การลงทะเบียนรับผู้ป่วย อาจมี AI หรือ Robot มาช่วยสแกนใบหน้า นิ้วมือ หรือลมหายใจ เชื่อมต่อกับ Digital ID มีการยินยอม (Privacy) ให้นำประวัติเข้าสู่ระบบ Blockchain ข้อมูลอาจถูกจัดแบ่งระดับในการเก็บรักษา เช่น ประวัติการตรวจสุขภาพทั่วไป ประวัติการรักษา การผ่าตัด หรือโรคร้ายแรง

ส่วนการเรียกดูข้อมูล สามารถกำหนดผู้ที่เข้าถึงข้อมูลได้ โดยโรงพยาบาลและคนไข้เจ้าของข้อมูลสามารถกำหนดได้เอง คล้ายการตั้งค่าส่วนบุคคล (Privacy) ใน Facebook ซึ่งเป็นตัวอย่างที่ดี ของการเปิดเผยข้อมูลบนระบบ online แต่ถ้าไม่มี Blockchain หรือ <strong>การพิสูจน์ตัวตน (KYC-Know Your Client)</strong> ก็อาจมี Facebook ปลอมเป็นร้อยๆ ที่ใช้ชื่อดาราหรือคนดัง

สิ่งสำคัญอีกสิ่งหนึ่งในโลกยุคใหม่ คือการพิสูจน์ตัวตนหรือ KYC ซึ่งแน่นอนว่า การสแกนม่านตา สแกนใบหน้า ก็ช่วยจับว่าบุคคลนั้นเป็นใคร แล้วเราจะมั่นใจได้อย่างไรว่าประวัติการศึกษา หรือข้อมูลส่วนบุคคล ทั้งประวัติทางการแพทย์ หรือประวัติการเงินของคนคนนั้นเป็นของจริง แต่ถ้าข้อมูลเหล่านั้นได้ถูกจัดเก็บอย่างมีระบบและมี AI ช่วยจัดสรร แน่นอนว่าการ KYC จะมั่นใจและปลอดภัยมากขึ้น อย่างเช่นฝาแฝด บางครั้งการสแกนใบหน้าอาจแยกไม่ออก ถ้าระบบไม่ละเอียดพอเป็นต้น

การนำข้อมูลเข้าระบบ Blockchain ตัวเจ้าของข้อมูล อาจนำข้อมูลเข้าเองได้ ผ่านแอพพลิเคชั่น ที่รองรับระบบ Health Blockchain ทั้งโดยการถ่ายรูปหรือกรอกข้อมูลลงไปเอง ส่วนโรงพยาบาลที่มีระบบ Blockchain ก็อาจช่วยนำข้อมูลลงให้อีกทางหนึ่ง ผ่านระบบการเชื่อมต่อหลังบ้านเข้าฐานข้อมูลกลาง (API) การจัดเก็บข้อมูลจะถูกรวบรวมไว้ตรงฐานข้อมูลกลาง (Health Bureau) ทำให้เราสามารถเห็นข้อมูลการรักษาพยาบาลอย่างต่อเนื่อง เป็นภาพรวมได้ อย่าง Real time ไม่ว่าข้อมูลการรักษาจะกระจัดกระจายอยู่ที่ใด ก็สามารถรวมเข้าสู่ที่เดียวกันได้ด้วยระบบลักษณะนี้

โรงพยาบาลที่ใช้ระบบ Blockchain ก็สามารถเชื่อมโยงผลเลือด ผลทดสอบจากห้องปฏิบัติการ ผลตรวจจากห้องแพทย์ และใบสั่งยาส่งห้องยาให้เภสัชกร หรืออาจมีระบบ AI ช่วยจัดยาได้ทันที รวมทั้งส่งยาแบบออนไลน์ นอกจากนี้ ยังสามารถเชื่อมต่อกับระบบการชำระเงิน ที่สามารถคิดค่ารักษาพยาบาลได้ทันที และตัดชำระเงินผ่าน E-wallet (กระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์) หรือโรงพยาบาลอาจมี Wallet ของตัวเองในอนาคต แบบ Starbucks ก็ได้เช่นกัน

<figure><img class="wp-image-4874 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/02/Health-Bureau-on-Blockchain-02.jpg" alt="" width="638" height="344" /><figcaption> ลิขสิทธิภาพ: NTT DATA</figcaption></figure>
<h2>สุขภาพดีถ้วนหน้า</h2>
การเชื่อมโยงข้อมูลกับบริษัทประกัน หรือการเบิกจ่ายตรงของข้าราชการ ก็สามารถทำได้รวดเร็วและโปร่งใสขึ้น โดยไม่ต้องรอ Fax claim ไปวันๆ นอกจากนี้บริษัทประกันก็อาจจัดแผนประกันที่เหมาะสมเป็นรายบุคคลได้อีกด้วย หรือเชื่อมโยงกับประกันแบบออนไลน์ได้รวดเร็วยิ่งขึ้น

ทุกวันนี้เรายอมจ่ายเงินซื้อประกันสุขภาพ เพียงเพราะคาดหวังว่า เราจะได้ไม่ต้องจ่ายค่ารักษาพยาบาลที่แพงลิบลิ่ว ในกรณีที่เราเจ็บป่วย เหมือนซื้อประกันรถยนต์ เพื่อไม่ต้องจ่ายค่าซ่อมรถกรณีเกิดอุบัติเหตุ บริษัทประกันก็จ่ายค่านายหน้าให้กับตัวแทนประกันสูงถึง 30-45% เพื่อให้ได้เงินและลูกค้าจำนวนมากมารองรับธุรกิจ

โรงพยาบาลก็รู้จุดนี้ จึงพยายามคิดค่ารักษาพยาบาลที่แพงเต็มวงเงิน เพราะสามารถเรียกเก็บเงินจากบริษัทประกันได้เต็มที่ แล้วทำไมเราจะต้องไปเสียเงินซ้ำซ้อนเช่นนั้นด้วย ถ้าเราตัดตัวกลางบางส่วนออกล่ะ ดังเช่น Policybazaar แอพพลิเคชั่น ที่ลงทุนโดย Softbank, Temasek ประกันแบบออนไลน์ที่ถือครองส่วนแบ่งตลาด 90% ในอินเดีย โดย Policybazaar จะทำการเปรียบเทียบความคุ้มค่าของการทำประกันในแต่ละแผนของแต่ละบริษัท คล้ายระบบการทำงานของ Agoda ในธุรกิจการจองโรงแรมผ่านออนไลน์ ทำให้ตัดนายหน้าตัวแทนประกันออกไป

นั่นยังไม่เท่าไหร่ ลองคิดภาพ ว่าแล้วถ้าเราตัดออกไปทั้งระบบประกัน  <strong>ถ้าประกันถูกดิสรั่ปชั่น (Disrupt)</strong> สิ่งที่จะเกิดขึ้นคือ ประชาชนสามารถจ่ายเงินที่เป็นลักษณะเงินออมเพื่อสุขภาพหรือกองทุนสุขภาพโดยตรงกับทางโรงพยาบาล โดยที่โรงพยาบาลอาจให้กฎเกณฑ์หรือหลักการเดียวกันกับบริษัทประกัน ทำให้โรงพยาบาลจะได้เงินทุนหมุนเวียนจากประชาชนอย่างมหาศาล

<figure><img class="wp-image-4871 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/02/พรนารี-ไม้เจริญ-03.jpg" alt="" width="638" height="425" /><figcaption> “Ping An Good Doctor” ผลงาน คลินิคที่ใช้เทคโนโลยี AI ในการตรวจรักษาอาการป่วยในเบื้องต้น</figcaption></figure>

โรงพยาบาลก็สามารถลดค่ารักษาพยาบาลลงได้ เพราะไม่สามารถเบิกค่ารักษาพยาบาลจากบริษัทประกันได้อีกต่อไป แต่อาจทำกำไรได้มากกว่าเดิมด้วยซ้ำ เพราะในทางกลับกัน โรงพยาบาลจำจะต้องบริหารเงินที่ประชาชนมาจ่ายตรงกับโรงพยาบาล ให้คุ้มค่าที่สุด คล้ายระบบประกันสุขภาพ

ที่สุดท้ายแล้ว โรงพยาบาลก็จะส่งเสริมให้ประชาชนดูแลสุขภาพตนเอง ให้แข็งแรงที่สุด ไม่เจ็บป่วย แทบจะพาไปรดน้ำมนต์ทุกเดือน!!! เพื่อไม่ให้ป่วย ลดการมาใช้บริการที่โรงพยาบาล โรงพยาบาลก็จะลดการตรวจที่ซ้ำซ้อนสิ้นเปลือง แต่กลับเลือกการรักษาและการสั่งยาที่ได้มาตรฐานและดีที่สุด เพื่อที่ประชาชนที่มีฐานะจะได้เลือกมาทำประกันกองทุนตรงกับโรงพยาบาลที่ดูแลรักษาดีที่สุด และในเวลานั้นเอง ระบบการดูแลสุขภาพแบบออนไลน์จะเริ่มเข้ามามีบทบาทมากขึ้น

แพทย์และพยาบาลก็อาจถูกดิสรั่ปชั่นด้วยระบบนี้ เพราะโรงพยาบาลเริ่มลดต้นทุนบุคลากรลง แพทย์อ่านผล X-ray อาจมี AI ช่วยอ่านแทน แพทย์ผิวหนัง อาจมี AI มาช่วยสแกนผื่นและแปลผลจากรูปถ่าย เภสัชกรก็อาจทำงานง่ายขึ้น หรือถูกดิสรั่ปชั่น เพราะมี Blockchain และ AI มาช่วยจัดยา ตรวจสอบยาใกล้หมดอายุ บริหารคลังยา รวมถึงอุปกรณ์ทางการแพทย์ ทำให้การจ่ายยา แม่นยำ ลดการจ่ายยาผิดหรือซ้ำซ้อน

สิ่งที่คนรุ่นใหม่ต้องการ คือ ความค้มค่าของเงินที่จ่ายออกไป (ประมาณว่า จ่าย 30 บาท แต่ต้องการมาตรฐานโรงพยาบาลเอกชนชั้นนำ ทำนองนั้น) ระบบใดที่มาแก้ปัญหาเรื่องนี้ได้ ก็จะสามารถดิสรั่ปชั่น ระบบเก่าลงได้

มีเรื่องเล่าอยู่เรื่องหนึ่ง เล่ากันว่า หมอหนุ่มเขียนข้อความส่งให้เภสัชกรสาวสวย ซึ่งปกติเภสัชกรจะมีความสามารถในการอ่านลายมือคุณหมอ ที่มักจะอ่านยากสุดๆ หลังจากนั้น หมอหนุ่มได้รับยามาชุดนึง หมอหนุ่มถึงกับงง?!? เพราะข้อความนั้นหมอได้เขียนว่า...“เย็นนี้เราไปทานข้าวด้วยกันนะ”........??!!??

ถ้ามีข้อมูลบน Blockchain หมอหนุ่มคงได้ไปทานข้าวกับเภสัชกรสาวสวยแบบทันที (Real time)....

Health Bureau เมื่อประวัติการรักษาถูกจัดเก็บอย่างเป็นระบบ

<h2>ถ้าพูดถึง เครดิตบูโร (Credit Bureau) คนทั่วไปก็พอเข้าใจว่าคือการเก็บข้อมูลทางด้านการเงินของแต่ละบุคคลแต่พอพูดถึงข้อมูลทางด้านสุขภาพ ถ้าถูกจัดเก็บ แบบระบบการเงินก็น่าจะมีประโยชน์ไม่น้อย โดยเฉพาะในยุคดิจิทัล ส่วนรูปแบบการจัดเก็บนั้นจะเป็นแบบเดิมที่ใช้เซิฟเวอร์ (Server) หรือคลาวด์ (Cloud) ก็ได้</h2>
แต่เราจะพูดถึงการจัดเก็บรูปแบบใหม่ ที่เรียกว่าบล็อกเชน (Blockchain) Health Blockchain คือการจัดเก็บข้อมูลสุขภาพรูปแบบหนึ่งโดยใช้เทคโนโลยีบล็อกเชน (Blockchain) เข้ามาเป็นตัวช่วยในการจัดเก็บข้อมูลทำให้สามารถเก็บข้อมูลได้อย่างปลอดภัย (Security) ป้องกันการแก้ไขหรือโจรกรรมข้อมูล โดยที่ข้อมูลสามารถจัดเก็บไว้ได้นานขึ้นและเรียกดูข้อมูลได้แบบทันที (Real time) โดยไม่ละเมิดสิทธิเสรีภาพส่วนบุคคล(Privacy)

ผ่านระบบการยืนยันตัวตนผู้เรียกดูข้อมูล (KYC-Know Your Client) และ Smart Contract คล้ายการถอนหรือโอนเงินจากธนาคารผ่านระบบInternet ที่ต้องส่งรหัส OTP เพื่อยืนยันตัวตนก่อน ระบบนี้อาจต้องอาศัยองค์กรกลางในการช่วยจัดเก็บข้อมูล เพื่อเป็นกรรมการกลางและเป็นตัวกลางในการเชื่อมข้อมูลระหว่างโรงพยาบาลแต่ละแห่ง ระบบนี้ตัวประชาชน ซึ่งเป็นเจ้าของข้อมูลที่แท้จริงจะกลับมามีอำนาจในการจัดการบริหารข้อมูลตนเอง รวมถึงป้องกันการนำข้อมูล (Big Data) ไปใช้ประโยชน์ในทางที่ผิดอีกด้วย

<figure><img class="wp-image-4116 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/01/Health-Blockchain-02.jpg" alt="health blockchain" width="638" height="438" /><figcaption> <em>ลิขสิทธิ์ภาพ: NTT Data</em></figcaption></figure>

ซึ่งตอนนี้ทางยุโรปได้มีการออก<strong>กฎหมาย DPR (General Data Protection Regulation)</strong> ว่าด้วยการคุ้มครองข้อมูลเพื่อให้ข้อมูลไม่มีการเปิดเผยต่อสาธารณะรวมถึงควบคุมการซื้อขายข้อมูล แทบจะกล่าวได้ว่าถ้ามีการได้ประโยชน์จากข้อมูลประชาชนเจ้าของข้อมูลนั้นต้องได้รับความเห็นชอบรวมถึงได้เงินหรือผลประโยชน์กลับเช่นกัน

&nbsp;

<figure><img class="wp-image-4114 size-full" src="http://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2019/01/Health-Blockchain-03.jpg" alt="health blockchain" width="638" height="451" /><figcaption> ลิขสิทธิ์ภาพ: NTT Data</figcaption></figure>

ปัจจุบันโรงพยาบาลมีหน้าที่จัดเก็บข้อมูลผู้ใช้บริการอย่างปลอดภัยที่สุดและผู้ใช้บริการก็มีสิทธิเสรีภาพผู้ป่วยที่สามารถเรียกดูข้อมูลตนเองได้ทุกเมื่อแต่เนื่องจากขีดจำกัดทางด้านเอกสารและเทคโนโลยีทำให้หลายโรงพยาบาลจำจะต้องทำลายข้อมูลทิ้ง ทุก 1-5 ปี ในกรณีที่เราขาดการติดต่อ หรือไม่ได้ไปใช้บริการอย่างต่อเนื่องการนำเทคโนโลยีบล็อกเชน (Blockchain) มาใช้ สามารถข่วยแก้ปัญหานี้ได้โดยการที่บล็อกเชน (Blockchain) จะช่วยกันเก็บข้อมูลไว้ตามที่ต่างๆ (Node) อย่างปลอดภัย (Decentralized)

ประชาชนหรือเจ้าของข้อมูลก็สามารถมี Application จำพวก e-wallet หรือกระเป๋าอิเล็กทรอนิกส์ มาช่วยเก็บข้อมูลตนเองไว้ในโทรศัพท์จำพวก Smart phone ได้อีกด้วย ต่อไปเราก็สามารถไปรักษาที่ต่างประเทศได้โดยเรียกดูข้อมูลได้ทันที รวมถึงสามารถปรึกษาแพทย์จากต่างประเทศและสั่งยาผ่านออนไลน์ที่อีกด้วย

ต่อไปนี้ถ้าผู้ปกครอง ทำสมุดวัคซีนของบุตรหลานหาย ก็ไม่ต้องกังวลว่าถ้าบุตรหลานจะไปเรียนต่อต่างประเทศแล้วจะต้องโดนฉีดวัคซีนใหม่ทั้งหมด 20 กว่าเข็ม!!!

News

Forbes lists

World

Leaderboard

Commentaries

Forbes life

Events