<h2>ตั้งแต่กรณี Brexit ที่อังกฤษปีที่แล้ว ความเสี่ยงทางการเมืองได้กลายเป็นประเด็นสำคัญของนักลงทุนที่กระแสความไม่พอใจสภาพเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นในหลายประเทศ อาจเป็นความเสี่ยงต่อความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและนโยบายเสรีนิยมที่เป็นกระแสหลักของระบบทุนนิยม</h2>
ความไม่พอใจนี้ส่วนใหญ่มาจากความรู้สึกของประชาชนที่รู้สึกว่าไม่ได้ประโยชน์จากการเติบโตของเศรษฐกิจที่เกิดขึ้น ยิ่งตั้งแต่วิกฤตเศรษฐกิจโลกปี 2551 ที่เศรษฐกิจโลกขยายตัวลดลงต่อเนื่อง ความเป็นอยู่ของประชาชนในหลายประเทศดูแย่ลง พร้อมกับความเหลื่อมล้ำมีมากขึ้น คือคนรวยยิ่งรวยขึ้นและคนจนจนลง จนเกิดคำถามเกี่ยวกับประโยชน์ของระบบโลกาภิวัตน์และนโยบายเสรีนิยม รวมถึงระบบทุนนิยมเองว่าล้มเหลวหรือไม่ ที่ไม่สามารถทำให้ความเป็นอยู่ของคนทั่วไปดีขึ้น แต่ความเหลื่อมล้ำในระบบเศรษฐกิจกลับมีมากขึ้น ยิ่งในประเทศที่เศรษฐกิจมีปัญหาและไม่ขยายตัว เช่นในยุโรป ความรู้สึกนี้มีมากและชัดเจน

ในทางเศรษฐศาสตร์ ความเหลื่อมล้ำในทรัพย์สินหรือความมั่งคั่งในระบบเศรษฐกิจเป็นผลสะสมของการเติบโตของระบบทุนนิยมที่ผู้เป็นเจ้าของทุนและทรัพย์สินสามารถขยายความมั่งคั่งให้เติบโตไปพร้อมกับการเติบโตของเศรษฐกิจ แต่จากข้อเท็จจริงที่การเติบโตของผลตอบแทนของทุนสูงกว่าอัตราการเติบโตของเศรษฐกิจ

ความแตกต่างนี้ทำให้ความเหลื่อมล้ำในระบบเศรษฐกิจมีมากขึ้นตามไปด้วย ด้วยเหตุนี้ ระบบทุนนิยมจึงมีแนวโน้มที่จะสร้างความเหลื่อมล้ำให้เกิดขึ้นด้วยตัวเอง และถ้าไม่แก้ไข ความเหลื่อมล้ำก็จะมีมากจนอาจเป็นข้อจำกัดหรือเป็นความเสี่ยงต่อระบบทุนนิยมได้ในอดีต นักเศรษฐศาสตร์เชื่อว่า ความเหลื่อมล้ำในระบบเศรษฐกิจจะลดลง เมื่อเศรษฐกิจมีระดับการพัฒนาที่สูงขึ้น เช่น ทฤษฎีของศาสตราจารย์ Simon Kuznets ยุค 50 และ 60 ที่สรุปว่าความเหลื่อมล้ำจะมีมากในช่วงแรกของการพัฒนาเศรษฐกิจ เพราะภาคแรงงานจะได้ผลตอบแทนต่ำจากการเติบโตของเศรษฐกิจ คือได้น้อยกว่าเจ้าของทุน แต่เมื่อเศรษฐกิจพัฒนาในระดับที่สูงขึ้นค่าจ้างแรงงานก็จะเพิ่มสูงขึ้น พร้อมกับแรงงานจะมีระดับการศึกษาที่สูงขึ้น ทำให้การกระจายผลการเติบโตของเศรษฐกิจไปสู่กลุ่มแรงงานในรูปค่าจ้างเงินเดือนก็จะมากขึ้น รวมถึงชนชั้นกลางที่เป็นผู้บริหาร ทำให้ความเหลื่อมล้ำจะเริ่มลดลง

นี่คือที่มาของแนวคิดการกระจายผลการเติบโตจากบนสู่ล่างหรือ Trickle-Down Effect ที่เป็นความหวังของนักพัฒนาเศรษฐกิจในอดีตอย่างไรก็ตาม จากการศึกษาในปัจจุบัน อย่างเช่นงานของศาสตราจารย์ Thomas PiKetty แห่งมหาวิทยาลัยปารีสชี้ว่าความเหลื่อมล้ำอาจไม่ดีขึ้น แม้เศรษฐกิจจะมีการขยายตัวที่ดีและสัดส่วนของค่าจ้างแรงงานในรายได้ประชาชาติจะสูงขึ้นเพราะความสามารถของทุนที่จะหาผลตอบแทนในอัตราที่สูงก็จะมีมากเช่นกัน เนื่องจากทุนสามารถมีที่มาของรายได้จากหลายทาง

นอกจากนั้น บทบาทของกลุ่มทุนที่มีมากต่อระบบเศรษฐกิจและการเมืองของประเทศก็สามารถมีอิทธิพลต่อการกำหนดนโยบาย ทำให้ความสามารถของทุนในการหารายได้มักจะไม่ติดขัดแม้ในภาวะที่เศรษฐกิจขยายตัวต่า นี่คืออีกปัจจัยที่ทำให้ความเหลื่อมล้ำในระบบเศรษฐกิจอาจไม่ดีขึ้นโดยง่ายอย่างที่หวัง ด้วยเหตุนี้ การลดความเหลื่อมล้ำจะต้องมาจากการแทรกแซงจากภายนอก เช่น นโยบายภาครัฐที่มีเครื่องมือหรือมาตรการที่มุ่งลดความเหลื่อมล้ำ เช่น มาตรการภาษี คือภาษีที่ดิน ภาษีมรดก ภาษีที่เก็บจากฐานความมั่งคั่ง (wealth tax) หรือการให้ความช่วยเหลือการเงินแก่กลุ่มที่มีรายได้น้อยหรือเปราะบางทางเศรษฐกิจ หรือการสร้างโอกาสในการเข้าถึงการศึกษา การมีงานทำ และระบบสินเชื่อ

เหล่านี้เป็นสิ่งที่มาตรการของภาครัฐสามารถทำให้เกิดขึ้นได้ แต่จะทำหรือไม่คงขึ้นอยู่กับนโยบายรัฐบาลและมุมมองของกลุ่มทุนเอง ในกรณีที่ไม่ทำอะไรหรือไม่สนใจ ภาวะเศรษฐกิจที่กดดันความเป็นอยู่ของคนในสังคมบวกกับความเหลื่อมล้ำที่มีมากขึ้น ก็อาจเป็นแรงเสริมให้ความไม่พอใจอย่างที่กล่าวถึงมีมากจนเป็นความเสี่ยงให้การเมืองในประเทศเปลี่ยนแปลงและอาจสร้างปัญหาใหญ่ตามมา เช่นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในประเทศเวเนซุเอลาขณะนี้ ทำให้ผู้ทำนโยบายและกลุ่มทุนต้องให้ความสำคัญและไม่ควรละเลยความรู้สึกของประชาชนที่มีต่อเศรษฐกิจและต่อปัญหาความเหลื่อมล้ำที่ประเทศมี

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/c5284a6281dda996310eea934057c4fe.png" alt="" />
บัณฑิต นิจถาวร
กรรมการผู้อำนวยการสมาคมส่งเสริมสถาบันกรรมการบริษัทไทยและอดีตรองผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย

<hr />

<a href="https://goo.gl/hxJLvV">อ่านบทความทางด้านธุรกิจและการลงทุนได้ที่ Forbes Thailand Magazine ฉบับ กันยายน 2560 ในรูปแบบ e-Magazine</a>
<a href="https://goo.gl/hxJLvV"><img style="width: 250px; height: 330px;" src="http://forbesthailand.com/uploads/library/e09455f207b9668923eadb71ef5fb133.png" alt="" /></a>

ระบบทุนนิยมกับความเหลื่อมล้ำ

ข่าวสินบนข้ามชาติที่พัวพันกับรัฐวิสาหกิจชั้นนำของประเทศไทยหลายแห่ง จากการเปิดเผยของสำนักงานปราบปรามการฉ้อฉลร้ายแรงของประเทศอังกฤษ (SFO) และกระทรวงยุติธรรมของสหรัฐฯ เป็นข้อเท็จจริงที่ปฏิเสธไม่ได้ว่ามีการจ่ายสินบนในการจัดซื้อจัดจ้างของรัฐวิสาหกิจไทยเกิดขึ้นจริงและเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง เพราะผู้จ่ายได้สารภาพออกมาหมดไส้หมดพุงแล้วว่าได้จ่ายเงินสินบนจริง เหลือเพียงสิ่งที่ยังต้องพิสูจน์ต่อไปก็คือ “ใครคือผู้รับเงินตัวจริง” และจะมีการนำผู้เกี่ยวข้องมาลงโทษอย่างจริงจังและเด็ดขาดแค่ไหน

ในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน ดัชนีภาพลักษณ์คอร์รัปชันของปี 2016 ล่าสุดที่ประกาศออกมาเดือนมกราคม คะแนนของประเทศไทยลดลงจาก 38 ในปีก่อนหน้า เหลือเพียง 35 คะแนน ขณะที่อันดับของประเทศไทยก็ร่วงจาก 76 มาอยู่ที่ 101 เท่ากับประเทศไนจีเรีย เปรู ฟิลิปปินส์ แย่กว่าประเทศเพื่อนบ้านในเอเชีย อย่าง อินโดนีเซีย จีน อินเดีย หรือแม้แต่ประเทศที่มีประเด็นอื้อฉาวเรื่องการฟอกเงินอย่างปานามา หรือประเทศที่เคยมีชื่อเสียเรื่องยาเสพติดอย่างโคลัมเบีย

<figure><img style="width: 680px; height: 453px;" src="http://www.forbesthailand.com/uploads/library/4aa0677e6c38b271fafbe750c3fdddbf.png" alt="" width="680" height="453" /><figcaption> (ขอบคุณภาพจาก: Posttoday)</figcaption></figure>

ทั้งดัชนีภาพลักษณ์คอร์รัปชันที่แย่ลง และข่าวเรื่องสินบนข้ามชาติของรัฐวิสาหกิจระดับแนวหน้าหลายแห่ง ล้วนตอกย้ำว่าปัญหาธรรมาภิบาลในภาครัฐและรัฐวิสาหกิจของประเทศเราเป็นปัญหาใหญ่ จากกระบวนการทำงานที่ไม่โปร่งใส ขาดระบบการตรวจสอบ (check and balance) ที่มีประสิทธิภาพ ทำให้ผู้มีอำนาจสามารถตัดสินใจในเรื่องที่สำคัญต่างๆ โดยไม่สามารถตรวจสอบได้ ทำให้เกิดการฉ้อฉลและใช้ตำแหน่งหน้าที่แสวงหาประโยชน์ให้ตนเองและพวกพ้องอย่างไม่เกรงกลัวกฎหมาย ผลก็คือ การทุจริตคอร์รัปชันเกิดขึ้นมากอย่างกว้างขวางและต่อเนื่อง

สิ่งที่เกิดขึ้นนี้ ทำให้สังคมจำเป็นต้องเอาจริงกับปัญหาคอร์รัปชันที่หมักหมมมานานในระบบราชการ และควรใช้กรณีนี้เป็นโอกาสที่จะจัดการเรื่องคอร์รัปชันอย่างจริงจังเพื่อเป็นตัวอย่าง เพราะหากไม่มีการเปิดเผยข้อมูลเรื่องการจ่ายสินบนจากองค์กรในต่างประเทศ ก็คงจะเป็นเรื่องยากมากที่จะหาข้อมูลเกี่ยวกับกรณีการจ่ายสินบนในลักษณะนี้จนสามารถเอาคนผิดมาลงโทษได้ นอกจากนี้ รัฐบาลก็ควรใช้โอกาสนี้เพื่อแก้ปัญหาเชิงโครงสร้างของรัฐวิสาหกิจไทยไปพร้อมกัน โดยประเด็นสำคัญที่ควรดำเนินการ คือ

หนึ่ง ปรับปรุงระบบการคัดเลือกกรรมการและผู้บริหารรัฐวิสาหกิจ โดยยึดหลักความโปร่งใส และระบบคุณธรรม เพื่อให้ได้กรรมการและผู้บริหารที่มีความรู้และความสามารถ และมีกระบวนการที่ปิดช่องไม่ให้ฝ่ายการเมืองแทรกแซงด้วยการแต่งตั้งคนใกล้ชิดมารับตำแหน่งเพื่อแสวงประโยชน์จากรัฐวิสาหกิจเหมือนที่เคยมีปัญหามาแล้วในอดีต

สอง ปรับปรุงกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างให้มีความโปร่งใส ตรวจสอบได้ โดยเฉพาะโครงการใหญ่ๆ ที่มีมูลค่าสูงและมีความเสี่ยงที่จะเกิดกรณีทุจริตคอร์รัปชัน โดยพิจารณาใช้เครื่องมือที่มีอยู่แล้ว เช่น โครงการข้อตกลงคุณธรรม (integrity pact) หรือโครงการความโปร่งใสในการก่อสร้างภาครัฐ (construction sector transparency initiative หรือ CoST) มาช่วยป้องกัน เพื่อให้มีบุคคลภายนอกเข้ามาร่วมสังเกตการณ์ในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างให้เกิดความโปร่งใส ทำให้การแอบทำข้อตกลงแบบ “ลับๆ” อย่างที่ผ่านมาเกิดขึ้นได้ยากขึ้น

<figure><img style="width: 680px; height: 453px;" src="http://www.forbesthailand.com/uploads/library/8416a02d4dad8fd904f79c9d1abc240b.png" alt="" width="680" height="453" /><figcaption> (ขวา) จุฑามาศ ศิริวรรณ อดีตผู้ว่าการการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) ถูกชี้มูลความผิดโดย ป.ป.ช. ข้อหาร่ำรวยผิดปกติและรับสินบนจากผู้จัดงานเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติกรุงเทพฯ (ที่มา: Posttoday)</figcaption></figure>

สาม ภาครัฐควรออกระเบียบให้บริษัทที่เป็นผู้ขายสินค้าให้กับหน่วยงานรัฐหรือรัฐวิสาหกิจ ต้องออกจดหมายยืนยันโดยประธานบริษัทประธานเจ้าหน้าที่บริหาร (CEO) และหัวหน้าเจ้าหน้าที่ฝ่ายการเงิน (CFO) ถึงประธานของหน่วยงานที่เป็นผู้ซื้อว่า “จะไม่ให้สินบนในการขายสินค้าดังกล่าว”

พร้อมบังคับให้บริษัทผู้ขายต้องแสดงบัญชีการใช้จ่ายทั้งหมดที่เกี่ยวข้องกับการขายสินค้าดังกล่าว เช่น การจ่ายค่าใช้จ่ายเพื่อความบันเทิงต่างๆ หลังการซื้อขายได้จบสิ้นลงแก่ประธานของหน่วยงานที่เป็นผู้ซื้อ และบัญชีดังกล่าวนี้ต้องส่งผ่านสำเนาไปให้กับคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินไว้เป็นหลักฐาน ซึ่งบริษัทที่ให้ข้อมูลบัญชีไม่ถูกต้องจะมีความผิดทางกฎหมาย

นอกจากนี้ ควรบังคับให้มีกระบวนการสอบทานการจัดซื้อจัดจ้างที่ทำไปแล้ว โดยหน่วยงานอิสระจากภายนอก (independent audit) เพื่อตรวจสอบการจัดซื้อจัดจ้างและป้องกันการปกปิดข้อมูลโดยผู้บริหารหรือเจ้าหน้าที่การเงินของบริษัท

ทั้งหมดนี้ ถ้าลงมือกระทำจริงจังจะสามารถลดโอกาสการทุจริตในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างลงได้มาก แต่ปัญหาของบ้านเราก็คือ “รู้ดีว่าอะไรควรทำ แต่มักไม่ทำ” ปัญหาคอร์รัปชันจึงไม่ได้รับการแก้ไขจนถึงปัจจุบัน

&nbsp;

<img style="width: 250px; height: 296px;" src="http://www.forbesthailand.com/uploads/library/d1d856c09d1fe057aa66f7fff147e3de.png" alt="" />

บัณฑิต นิจถาวร
เลขาธิการแนวร่วมปฏิบัติของภาคเอกชนไทยในการต่อต้านการทุจริต (CAC)

News

Forbes lists

World

Leaderboard

Commentaries

Forbes life

Events