<h2>เมื่อโลกเปลี่ยนแปลงทั้งด้านสิ่งแวดล้อม กฎระเบียบ และมาตรฐานต่างๆ ‘ข้าวไทย’ ที่เคยอุ้มชูเศรษฐกิจมาอย่างยาวนาน ต้องปรับตัวรับมืออย่างไร?</h2> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;งาน Thailand Rice Fest 2024 เปิดเวทีเสวนา นโยบายข้าวไทย กับเมื่อโลกเปลี่ยนข้าวต้องปรับ สะท้อนมุมมองการสร้างคุณค่าให้ข้าวไทย เพื่อคว้าโอกาสในการเติบโตอย่างยั่งยืน โดย รศ.ดร.ศิวเรศ อารีกิจ ผู้อํานวยการศูนย์วิทยาศาสตร์ข้าว มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ พร้อมด้วย รศ.ดร.ปัทมาวดี โพชนุกูล อดีตผู้อํานวยการสํานักงานคณะกรรมการส่งเสริม วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) และ ดร.ธีรยุทธ ตู้จินดา ที่ปรึกษาและนักวิจัยอาวุโสศูนย์วิทยาศาสตร์ข้าวมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สร้างสมดุลความสัมพันธ์-วางเป้าหมายให้ชัด&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;รศ.ดร.ปัทมาวดี โพชนุกูล อดีตผู้อํานวยการสํานักงานคณะกรรมการส่งเสริม วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) เปิดมุมมองว่า เรื่องข้าวเป็นเรื่องเศรษฐศาสตร์การเมืองที่มีกลุ่มคนเกี่ยวข้องจำนวนมาก และแต่คนไม่ได้มองเป้าหมายเดียวกัน จึงต้องมองในภาพใหญ่ เพื่อสร้างสมดุลความสัมพันธ์ให้ดี ไม่ใช่มองแค่เรื่องของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) ซึ่งในเชิงทฤษฎีเป็นบทบาทของภาครัฐ <div class="se-component se-image-container __se__float- __se__float-center" contenteditable="false"><figure style="margin: auto;"><img src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2024/12/9dconhRPjTR7rJvLjGRN.jpg" alt="" data-proportion="true" data-align="center" data-file-name="9dconhRPjTR7rJvLjGRN.jpg" data-file-size="0" data-origin="," data-size="," data-rotate="" data-percentage="auto,auto" origin-size="720,480" data-rotatex="" data-rotatey="" style="" data-index="0"></figure></div> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;“แต่สำหรับประเทศไทยที่รัฐบาลเปลี่ยนบ่อย ข้าราชการที่อยู่มานานจึงมีบทบาทสำคัญในการกำหนดทิศทางข้าวในระบบเศรษฐกิจของไทย โดยการปรับตัวของข้าวไทยเป็นโจทย์ใหญ่มาก มองว่าสิ่งสำคัญคือต้องมีการพูดคุยกันระหว่างผู้เกี่ยวข้องทุกภาคส่วน เพื่อหาเป้าหมายที่ชัดเจนร่วมกัน เพราะหากภาพใหญ่ไม่ชัด ซึ่งจะทำให้งานวิจัยเดินไปในทิศทางที่สอดรับกัน” รศ.ดร.ปัทมาวดีอ อธิบาย&nbsp; &nbsp; การสนับสนุนเกษตรกรเป็นบทบาทของหลายหน่วยงานที่ต้องร่วมมือกัน และต้องทำงานในหลายมิติ ซึ่งการปรับตัวของเกษตรกรต่อปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศมีมาตรการต่างๆ มากมายที่ต้องไปคิดร่วมกันในเชิงลึกหลังจากที่ได้เป้าหมายชัดเจน ทั้งเรื่องมาตรฐานทางเศรษฐศาสตร์ มาตรการทางกฎหมาย และที่สำคัญคือ มาตรการสนับสนุนที่มีเงื่อนไขให้เกษตรกรปรับตัวสู่เป้าหมายร่วมกันอย่างจริงจัง รวมถึงการสนับสนุนทางด้านองค์ความรู้และนวัตกรรมที่มีอยู่จำนวนมาก แต่ยังขาดการเชื่อมต่อไปสู่การนำไปใช้จริง ดังนั้นภาครัฐต้องเข้ามามีบทบาทในการขับเคลื่อน ขับเคลื่อนอย่างมีกลยุทธ์ สร้างคุณค่าเจาะ Niche Market&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;นอกจากมองหากลไกลอื่นๆ มาสนับสนุนการทำงานของเกษตกรแล้ว ภาครัฐต้องขับเคลื่อนข้าวไทยอย่างมีกลยุทธ์ มีการวางตำแหน่งของข้าวแต่ละกลุ่ม ตามพื้นที่การปลูก สภาพอากาศ คุณภาพมาตรฐาน คุณค่าทางการตลาด ต้นทุน รวมทั้งการปรับตัวต่างๆ ที่ถูกนำไปใส่ไว้ในการออกแบบ โดยประเทศไทยควรเลิกมองเรื่องความสามารถในการแข่งขันได้แล้ว เพราะการส่งออกข้าวเติบโตได้ดีจนเป็นเบอร์หนึ่งของโลกในช่วงที่ผ่านมาได้รับอานิสงส์จากนโยบายของประเทศคู่ค้า และปัญหาภายในของประเทศผู้ผลิตรายอื่น ซึ่งปัจจุบันกลับมาใช้ศักยภาพอย่างเต็มที่ในการแข่งขัน และไทยสู้ไม่ได้จริงๆ ดังนั้น ต้องคิดหาวิธีเพิ่มคุณค่าทำให้ข้าวไทยมีคุณภาพมากขึ้น เจาะตลาดแบบเฉพาะเจาะจง (Niche Market) <div class="se-component se-image-container __se__float- __se__float-center" contenteditable="false"><figure style="margin: auto;"><img src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2024/12/LRheGhpaMBrUHBTofSt9.jpg" alt="" data-proportion="true" data-align="center" data-file-name="LRheGhpaMBrUHBTofSt9.jpg" data-file-size="0" data-origin="," data-size="," data-rotate="" data-percentage="auto,auto" origin-size="720,480" data-rotatex="" data-rotatey="" style="" data-index="1"></figure></div> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;เส้นทางของข้าวมีเส้นทางอื่นในการสร้างรายได้ ไม่ใช่แค่ใช้ประโยชน์จากการซื้อขายข้าว สามารถเป็นฟังก์ชันนอล ฟู้ด เป็นสารสกัด หรือเป็นคอสเมติกก็ได้ รวมถึงนำการผลิตข้าวมาเชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ทำให้ผู้บริโภคเรียนรู้เรื่องความปลอดภัยทางด้านอาหาร เรื่องสุขภาพ และเรื่องสิ่งแวดล้อม ตลอดจนวิถีวัฒนธรรม การพัฒนาเชิงบวก เป็นรายได้แหล่งที่ 3&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ดังนั้น จึงต้องกำหนดเป้าหมาย และวาง position ของข้าวให้ชัดว่า กำลังมองข้าวในบทบาทที่หลากหลาย เพื่อให้ข้าวสามารถทำหน้าที่ได้หลากหลายอย่างแท้จริง ก็จะเป็นโอกาสของข้าวในการเติบโตอย่างยั่งยืนท่ามกลางความท้าทายของโลกที่เปลี่ยนไป โลกเปลี่ยน เทคโนโลยีก้าวกระโดด กระทบทั้งซัพพลายเชน&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ดร.ธีรยุทธ ตู้จินดา ที่ปรึกษาและนักวิจัยอาวุโส ศูนย์วิทยาศาสตร์ข้าวมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กล่าวว่า โลกมีการเปลี่ยนแปลงมาอย่างต่อเนื่อง เพียงแต่ 10 ปีที่ผ่าน มีการเปลี่ยนแปลงรวดเร็วและรุนแรงอย่างคาดไม่ถึง ทำให้นโยบายของหลายประเทศเปลี่ยนไป โดยเฉพาะด้านสิ่งแวดล้อมจะเป็นนโยบายสำคัญของอนาคตที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะปัญหาการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศมีความรุนแรงมากขึ้น รวมถึงด้านเทคโนโลยีที่มีการเปลี่ยนแปลงแบบก้าวกระโดดมาก และมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของซัพพลาย เชน ซึ่งส่งผลกระทบต่อภาคเกษตรด้วย โดยปัญหาของประเทศไทยเรื่องเทคโนโลยีคือไม่ได้ดำเนินการจริงจังอย่างเป็นระบบ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ข้าวไทยติดกับดักความภูมิใจความเป็นเบอร์หนึ่ง จึงไม่ได้คิดปรับเปลี่ยนนโยบาย ซึ่งเวลานี้ถ้าจะมองข้าวเป็น mass production มองข้าวเป็นพลังงานหลักแค่ท้องอิ่มอย่างเดียวก็อาจไม่ใช่อนาคต เพราะข้าวมีคุณค่ามากๆ โดยเฉพาะในแง่ของโภชนาการ ทำให้เกิดความมั่นคงทางอาหาร <div class="se-component se-image-container __se__float- __se__float-center" contenteditable="false"><figure style="margin: auto;"><img src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2024/12/3BMR45Sg8dEU7HY4FZJ2.jpg" alt="" data-proportion="true" data-align="center" data-file-name="3BMR45Sg8dEU7HY4FZJ2.jpg" data-file-size="0" data-origin="," data-size="," data-rotate="" data-percentage="auto,auto" origin-size="720,480" data-rotatex="" data-rotatey="" style="" data-index="2"></figure></div> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ดร.ธีรยุทธ กล่าวว่า “ผมมองว่าถ้าการเป็นข้าวคุณภาพแล้วอันดับการส่งออกอาจถอยลงมาบ้างก็ไม่เป็นไร แต่เราต้องทำงานเพิ่มเติมในหลายๆ เรื่อง เช่น เมื่อพูดถึง soft power อาจแต่งเรื่องราว ทำ story ให้มากขึ้นว่าข้าวไทยเป็นจิตวิญญาณของคนไทย มีบทบาททั้งเชิงวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และสังคม ทำให้มีเอกลักษณ์ หรืออาหารไทยต้องกินกับข้าว และสิ่งที่เราอยากให้เป็นคือ ข้าวเป็นหนึ่งของการพัฒนาประเทศที่ยั่งยืน”​ยุทธศาสตร์พัฒนาข้าวไทยต้องเปลี่ยนแปลงทั้งระบบ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;การวางแผนพัฒนายุทธศาสตร์ข้าว ต้องมีการเปลี่ยนแปลงทั้งระบบ ตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ ทุกภาคส่วนต้องร่วมมือกัน และที่สำคัญต้องมองในภาพใหญ่ ไม่ใช่เพื่อคนกลุ่มเดียว ต้องมีเป้าหมายที่ชัดเจน โดยที่ผ่านมา การวางแผนพัฒนาของประเทศไทยจะมีเป้าหมายแบบคลุมเครือ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;นอกจากนี้ นโยบายที่กำหนดออกมาต้องสามารถนำไปสู่การปฏิบัติได้จริง เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่ตรงกับความต้องการอย่างแท้จริง โดยส่วนตัวมองว่า BCG Model คือการพัฒนาเศรษฐกิจแบบองค์รวม 3 เศรษฐกิจ ทั้งเศรษฐกิจชีวภาพ เศรษฐกิจหมุนเวียน และเศรษฐกิจสีเขียว เป็นแนวทางที่ดี เพราะเป็นการบูรณาการทั้งห่วงโซ่คุณค่า ครบในมิติของเศรษฐศาสตร์ ทั้งเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรม เรื่องราวอื่นๆ ที่น่าสนใจ :&nbsp;<a href="https://www.forbesthailand.com/news/global/cocoa-prices-climb-to-new-record-high" alt="ไม่ใช่แค่กาแฟ แต่ ‘โกโก้’ ก็ราคาพุ่ง สูงสุดเป็นประวัติการณ์อีกครั้ง">ไม่ใช่แค่กาแฟ แต่ ‘โกโก้’ ก็ราคาพุ่ง สูงสุดเป็นประวัติการณ์อีกครั้ง</a> <a href="https://www.facebook.com/ForbesThailandMagazine/" alt="ไม่พลาดบทความและเรื่องราวน่าสนใจอื่นๆ ติดตามเราได้ที่เฟซบุ๊ก Forbes Thailand Magazine">ไม่พลาดบทความและเรื่องราวน่าสนใจอื่นๆ ติดตามเราได้ที่เฟซบุ๊ก Forbes Thailand Magazine</a>

โลกเปลี่ยน ‘ข้าวไทย’ ต้องปรับ ออกจากกับดักแข่งเป็น ‘เบอร์หนึ่ง’ หันมาต่อยอดสร้างคุณค่ารอบด้าน

<h2>ยืนหยัดผ่านร้อนฝนหนาวมาถึง 87 ปี วันนี้ “โรงเส้นหมี่ชอเฮง” นำทัพ “ช้างสามเศียร” ขยับตัวครั้งใหญ่ ทุ่มลงทุนหลักพันล้านบาท หมายมาดรักษาแชมป์ตลาดผลิตภัณฑ์แปรรูปจากข้าวในเมืองไทย พร้อมเล็งหาโอกาสต่อยอดในอาเซียนและทั่วโลก</h2>
แม้อากาศยามบ่ายจะร้อนอบอ้าวสักเพียงใด แต่ วราทัศน์ วงศ์สุรไกร ประธานบริหาร บริษัท โรงเส้นหมี่ ชอเฮง จำกัด กลับเดินขึ้นบันไดเล็กๆ อย่างคล่องแคล่วโดยไม่มีท่าทีเหน็ดเหนื่อย เพื่อนำ Forbes Thailand ไต่ขึ้นไปชมการทำงานของเครื่องจักรประเภทต่างๆ อาทิ เครื่องแยกสีซึ่งใช้แสงในการแยกเมล็ดข้าวที่ไม่ผ่านเกณฑ์ออกมา เครื่องอบแห้งที่มีความสูงกว่า 30 เมตร เป็นต้น พร้อมอธิบายการทำงานของเครื่องแต่ละชนิดเพื่อให้คนฟังเห็นภาพขั้นตอนการแปรทรัพย์ในดินอย่าง “ข้าว” ให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์แป้งข้าวเจ้าและแป้งข้าวเหนียวยี่ห้อ “ช้างสามเศียร” (Erawan Brand) สร้างรายได้ ปี 2555-2558 ไม่ต่ำกว่า 2.6 พันล้านบาทต่อปี

“ถึงชื่อเราจะเชย แต่เทคโนโลยีของเราถือว่าใช้ได้” วราทัศน์ วัย 69 ปี กล่าวด้วยความภาคภูมิใจเจ้าตลาดไทยจุดกำเนิดของโรงเส้นหมี่ชอเฮงเริ่มต้นในปี 2473 เมื่อ ชอไค แซ่จึง ผู้เป็นปู่ของวราทัศน์เดินทาง พร้อมครอบครัวจากเมืองจีนด้วยหวังจะมีชีวิตใหม่ในเมืองไทย

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/75e2db1e6d06760525db37d1efde2fbf.png" alt="" />

ชอไคเห็นว่าข้าวเป็นพืชที่สำคัญ จึงก่อตั้งห้างหุ้นส่วนจำกัดชอเฮง นำข้าวมาแปรรูปเป็นเส้นหมี่มีโรงงานตั้งอยู่ในพื้นที่ปทุมวัน ต่อมาในปี 2502 ได้เปลี่ยนชื่อเป็น บริษัท โรงเส้นหมี่ชอเฮง จำกัด เมื่อพื้นที่โรงงานเริ่มคับแคบไม่เพียงพอต่อการขยายธุรกิจ จึงย้ายไปที่ อ. สามพราน จ.นครปฐม ชอไคส่งผ่านตำแหน่งหัวเรือใหญ่สู่ผู้เป็นอาของวราทัศน์จากนั้นเขาก็รับไม้ต่อเป็นรุ่นที่ 3 เข้ามาบริหารกิจการ กงสี วราทัศน์เป็นลูกคนที่ 3 ในจำนวนลูกๆ 9 คน (ชาย 6 หญิง 3) ของ อรัญ วงศ์สุรไกร หลังเรียนจบด้านการตลาดจาก San Jose State University สหรัฐอเมริกา วราทัศน์ก็กลับมาช่วยดูแลธุรกิจที่บ้านตามคำขอของครอบครัวเมื่อราว 40 ปีก่อน

กรมพัฒนาธุรกิจการค้าระบุรายได้รวมของโรงเส้นหมี่ชอเฮง ปี 2556-2558 อยู่ที่ราว 2.77 พันล้านบาท 2.74 พันล้านบาท และ 2.66 พันล้านบาท มีกำไรสุทธิ 144.94 ล้านบาท 224.02 ล้านบาท และ 235.06 ล้านบาท ผลิตภัณฑ์แป้งข้าวเจ้าและแป้งข้าวเหนียวมีส่วนแบ่งเท่ากันคือ 50:50 และมีสัดส่วนรายได้ในประเทศและต่างประเทศที่ 50:50

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/647a94789462b5c7bab523cbba9ada19.png" alt="" />

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/893bca7b856e04910e417af7ea853abb.png" alt="" />

แผนต่อจากนี้ของโรงเส้นหมี่ชอเฮงคือการทุ่มงบลงทุน 1-1.5 พันล้านบาท สร้างโรงงานแห่งใหม่ซึ่งใช้เครื่องจักรทันสมัยกว่าเดิม โดยยังคงอยู่ในอาณาบริเวณ 75 ไร่ของบริษัทที่ อ. สามพราน คาดว่าจะแล้วเสร็จในปี 2563 วางไว้ให้สามารถรองรับวัตถุดิบได้เต็มที่ 8-9 หมื่นตันต่อปี

“เราสร้างโรงงานใหม่เพื่อลดต้นทุน อีกส่วนก็เพราะแรงงานเริ่มหายาก ถ้าประหยัดค่าแรงและสามารถคืนทุนภายใน 5-10 ปี ก็มีความสุขแล้ว ในอนาคตเราจะพัฒนาเครื่องผลิตอัตโนมัติ ถ้าสร้างเสร็จเราก็จะกลับมารุกการผลิตเส้นหมี่อย่างเต็มที่” วราทัศน์อธิบายแล้วเพิ่มเติมว่า

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/50036614a39b766aa4a5a4c87f3a589a.png" alt="" />

เทคโนโลยีที่ทันสมัยจะช่วยให้ผลิตสินค้าได้มากขึ้น และจะช่วยหนุนให้ช้างสามเศียรสร้างความแข็งแกร่งในตลาดและหาน่านน้ำใหม่ๆ ได้มากขึ้น วราทัศน์ไม่หยุดแสวงหาเทคโนโลยีใหม่ๆ จนนำสู่นวัตกรรมใหม่ๆ อาทิ แป้งข้าวเจ้าดัดแปรเพื่อใช้เป็นสารเพิ่มปริมาณยาเม็ด เป็นโครงการนวัตกรรมของ บริษัท เอราวัณ ฟามาซูติคอล รีเซิช แอนด์ ลาบอราตอรี่ จำกัด ได้รับรางวัลชนะเลิศ ด้านเศรษฐกิจ ในการประกวดรางวัลนวัตกรรมแห่งชาติ ปี 2548 จัดโดย สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) หรือ สนช.

ถัดมาอีก 1 ปี แป้งเด็กจากแป้งข้าวเจ้าภายใต้ บริษัท เนอเชอร์แคร์ จำกัด ก็ได้รับการประกาศให้เป็น 1 ใน 10 สุดยอดนวัตกรรมแห่งปี 2549 ของ สนช. ทั้งนี้ โรงเส้นหมี่ชอเฮงยังต่อยอดแป้ง ReisCare เป็นแป้งไฮโดรโฟบิคช่วยดูดซับความมันและกลิ่น สร้างมูลค่าเพิ่มจากแป้งข้าวเจ้าราคา 30 บาทต่อกิโลกรัมสู่แป้งไฮโดรโฟบิคราคา 1,200 บาทต่อกิโลกรัม โดยได้รับรางวัลนวัตกรรมข้าวไทย ปี 2558 จากมูลนิธิข้าวไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ ร่วมกับ สนช.

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/e96f0c0a6cd45a97de3312e4b17d4602.png" alt="" />

ยึดมั่นธุรกิจครอบครัว

“ลูกหลานแต่ละคนน่ารัก ทุกคนเข้ากับพนักงานที่นี่ได้หมด ทำให้การทำงานง่ายขึ้นบ้านเราเป็นครอบครัวใหญ่ หุ้นส่วนเยอะแต่ทุกคนก็ช่วยกันบริหารงานเต็มที่” วราทัศน์ หมายถึง “รุ่น 4” ของครอบครัว อาทิ ไกรสินธุ์ หลานชายคนโตซึ่งรับผิดชอบ ด้านต่างประเทศ รวมทั้งช่วยงานราชการและหอการค้าต่างๆ วาทิตและวาทินลูกชาย 2 คนของวราทัศน์ที่เข้ามาช่วยดูแลธุรกิจครอบครัวได้หลายปีแล้ว วาทิตช่วยดูแลในภาพรวม และวาทินรับผิดชอบธุรกิจแป้ง ReisCare ส่วน“รุ่นที่ 5” คือลูกสาวของไกรสินธุ์ ขอไปทำงานหาประสบการณ์ในบริษัทข้างนอก

ความมั่นคงของธุรกิจและตัวเลขรายได้หลักพันล้านบาท ทำให้หลายคนชักชวนให้วราทัศน์นำโรงเส้นหมี่ชอเฮงจดทะเบียนเป็นบริษัทมหาชนเพื่อโลดแล่นในตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย เขามองเห็นข้อดีการเข้าตลาดหลักทรัพย์ฯ ซึ่งเปิดโอกาสให้สามารถระดมทุนสร้างการเติบโตให้ธุรกิจ แต่ขณะเดียวกันก็มาพร้อมกับคณะกรรมการบริหารที่ต้องมาร่วมกันตัดสินใจทิศทางของบริษัท

<img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/5e3c246a02775c58cbb6e1e990420c03.png" alt="" />

“ถ้าเป็นบริษัทมหาชนหุ้นเราอาจเพิ่มขึ้นหลายเท่าแต่เราบริหารแบบครอบครัวก็สบายใจดี กำไรจะกี่มากน้อยก็ช่างแต่ถือว่าสบายใจ อย่างเราคุยกันไม่กี่คำก็ได้ข้อสรุปแล้ว ไม่ต้องประชุมมากผมสบายใจกับการทำธุรกิจครอบครัวส่วนรุ่นต่อไปจะเอาอย่างไรก็เป็นเรื่องของเขา เราก็ไม่เห็นแล้ว” วราทัศน์ปิดท้ายถึงทิศทางของธุรกิจครอบครัวที่พร้อมจะก้าวสู่ 1 ศตวรรษ ในอีก 13 ปีข้างหน้า

<hr />

<a href="https://goo.gl/PHHCQw">คลิกอ่าน "เก่าและแกร่งแบบช้างสามเศียร" ฉบับเต็ม ได้ที่ Forbes Thailand ฉบับ พฤษภาคม 2560 ในรูปแบบ e-Magazine</a>
<a href="https://goo.gl/PHHCQw"><img src="http://forbesthailand.com/uploads/library/ce332a7d68848adbf8b65d73e9329ca9.png" alt="" /></a>

News

Forbes lists

World

Leaderboard

Commentaries

Forbes life

Events