รู้จักภาวะ ‘กับดักความเป๊ะ’ ยึดติดความเป็นมืออาชีพ กลัวล้มเหลว แพทย์แนะอย่าปล่อยไว้นาน เพราะเป็นต้นตอเครียดสะสม-ปัญหาสุขภาพจิต

ไม่กล้าพูดว่า "ฉันทำไม่ได้" หรือเปล่า ภัยเงียบวัยทำงาน จากภาวะยึดติดความเป็นมืออาชีพ หรือเรียกอีกอย่างว่า 'กับดักความเป๊ะ' ที่เมื่อเกิดความล้มเหลวหรือผิดพลาดเล็กน้อย ก็เครียดหนักจนเกินรับไหว ชวนดู 4 พฤติกรรมในชีวิตประจำวัน หากปล่อยไว้นาน เสี่ยงอันตรายต่อสุขภาพจิต

    บางครั้งความปรารถนาอยากให้ทุกอย่างออกมาดี กลับกลายเป็นแรงกดดันที่เกินจะแบกรับ ความรู้สึกดังกล่าวอาจเป็นสัญญาณเตือนว่า กำลังติดอยู่ในภาวะ กับดักความเป็นมืออาชีพในที่ทำงาน (Professionalism Trap) หากปล่อยไว้นานๆ จนวางไม่ลงไม่ได้ อาจเป็นต้นตอนำไปสู่ความเครียดสะสมและปัญหาสุขภาพจิตในระยะยาวได้

    พญ.นงนุช สัตกรพรพรหม จิตแพทย์ผู้ชำนาญการด้านจิตเวช ศูนย์สุขภาพใจ รพ.วิมุต กล่าวว่า “กับดักความเป็นมืออาชีพในที่ทำงาน (Professionalism Trap) ไม่ใช่โรคทางกายภาพ แต่เป็นภาวะทางใจที่คล้ายกับโรคบุคลิกภาพย้ำคิดย้ำทำ มักเกิดขึ้นกับคนที่ให้ความสำคัญกับความสมบูรณ์แบบ ความเป็นระเบียบ และความถูกต้องมากเกินไป

    “รวมถึงผู้ที่ตั้งมาตรฐานกับตัวเองไว้สูง หรือเติบโตมาในครอบครัวที่เน้นความสมบูรณ์แบบ อีกทั้งอาจได้รับแรงกดดันจากสังคมที่ทำงานซึ่งมีการแข่งขันสูง ปัจจัยเหล่านี้เองที่ค่อยๆ พาเราเข้าไปติดกับดักโดยไม่รู้ตัว และรู้สึกว่าตัวเองต้อง ดีที่สุดตลอดเวลา” พญ.นงนุช ย้ำ

    พญ.นงนุช อธิบายว่าภาวะ Professionalism Trap ไม่ใช่โรคที่มีแบบวินิจฉัยชัดเจน แต่สามารถสังเกตได้จากพฤติกรรมที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน ประกอบด้วย 4 ข้อหลักๆ คือ

    1) การไม่กล้าพูดคำว่า “ฉันทำไม่ได้” เพราะกลัวถูกมองว่าไร้ความสามารถ

    2) การพยายามวางมาดเข้มแข็งตลอดเวลาเพราะเชื่อว่าความอ่อนแอคือความล้มเหลว

    3) ยึดติดว่าทุกอย่างต้องสมบูรณ์แบบจนไม่ยอมรับข้อผิดพลาดใดๆ

    4) รู้สึกว่าต้องควบคุมอารมณ์และภาพลักษณ์อยู่เสมอจนกลายเป็นภาระใจ

    สมองของมนุษย์ทำงานร่วมกันระหว่าง Prefrontal Cortex ควบคุมเหตุผลและการยับยั้งชั่งใจ กับ Amygdala เกี่ยวข้องกับอารมณ์ ความกลัว และความกังวล หากสมดุลระหว่างสองส่วนนี้ถูกรบกวน สมองจะตอบสนองต่อความผิดพลาดแรงเกินจริง จนรู้สึกว่าความล้มเหลวเล็กน้อยคือเรื่องใหญ่ ส่งผลให้สมองหลั่งสารกระตุ้นความตึงเครียดซ้ำๆ จนระบบควบคุมอารมณ์อ่อนแรงลงในระยะยาว

    ภาวะนี้อาจนำไปสู่โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล และภาวะหมดไฟ โดยเฉพาะอาชีพที่ต้องรับผิดชอบสูง เช่น บุคลากรทางการแพทย์ ผู้บริหาร นักวิชาการ หรือศิลปิน ที่เผชิญแรงกดดันให้ต้องดีพอตลอดเวลา

    พญ.นงนุช กล่าวอีกว่า “กับดักความเป็นมืออาชีพนอกจากจะทำร้ายตัวเอง อาจส่งผลกระทบให้คนรอบข้างด้วยเช่นกัน แบบแรกคือการสร้างบรรยากาศความกดดัน เพราะผู้ที่ยึดติดกับความสมบูรณ์แบบมักคาดหวังว่าคนอื่นต้องมีมาตรฐานที่สูงเท่ากับตัวเอง ทำให้เพื่อนร่วมงานรู้สึกเครียด อึดอัด และเหมือนถูกจับตามองอยู่เสมอ

    “อีกแบบคือการสร้างความหงุดหงิดรำคาญใจ เพราะการกลัวความผิดพลาดอาจทำให้เกิดนิสัยที่ละเอียดเกินจำเป็น เช่น การเช็กงานซ้ำ ๆ หรือถามคำถามเดิมซ้ำไปซ้ำมา ซึ่งแม้จะทำไปด้วยเจตนาที่ดี แต่กลับสร้างความน่ารำคาญให้คนในทีมโดยไม่รู้ตัว” พญ.นงนุช กล่าว

    พญ.นงนุช อธิบายว่าการออกจากกับดักความเป็นมืออาชีพ ไม่ได้หมายถึงการลดมาตรฐานของตนเอง แต่คือการเรียนรู้ที่จะมีสมดุลระหว่างความรับผิดชอบกับความเมตตาต่อตัวเองพร้อมเสนอแนวทาง โดยให้ลองเปลี่ยนจากการตั้งเป้าหมายใหญ่ๆ ที่ไกลเกินเอื้อม เป็นการตั้งเป้าหมายที่เหมาะสมกับความสามารถ

    นอกเหนือจากนั้น ยังมีสิ่งที่คนทำงานควรทำควบคู่ไปด้วยคือ ทำกิจกรรมผ่อนคลายความเครียด และต้องพักผ่อนให้เพียงพอ ออกกำลังกาย สร้างสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนตัว แต่ถ้ารู้สึกกดดันหนักจนรับไม่ไหว ให้เข้ามาพูดคุยกับจิตแพทย์หรือนักจิตวิทยาซึ่งไม่ใช่เป็นความอ่อนแอ แต่เป็นการดูแลสุขภาพใจอย่างมืออาชีพ

    พญ.นงนุช ทิ้งท้ายว่า “การจะเป็นมืออาชีพที่มีความสุขย่อมทำได้ ตราบใดที่เรายอมรับว่าตัวเองเป็นมนุษย์ที่ทำผิดพลาดได้ เพราะความล้มเหลวมันไม่เคยฆ่าใคร มันเป็นแค่บทเรียนให้เราเติบโตขึ้น ความผิดพลาดไม่ได้ทำให้เราหมดความน่าชื่นชม คุณยังเป็นหัวหน้าที่ดี เป็นเพื่อนร่วมงานที่มีคุณค่า เป็นมนุษย์คนหนึ่งที่สมบูรณ์ ทั้งในวันที่ทำอะไรสักอย่างสำเร็จหรือผิดพลาดก็ตาม”

ภาพ : รพ.วิมุต

เรื่องราวอื่นๆ ที่น่าสนใจ : เมดพาร์ค ชวนร่วม MedMusic in the Park 2025 สานต่อคุณค่าศาสตร์แห่งดนตรีบำบัด​

​ไม่พลาดบทความและเรื่องราวน่าสนใจอื่นๆ ติดตามเราได้ที่เฟซบุ๊ก Forbes Thailand Magazine​