ประเทศไทยถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มประเทศกำลังพัฒนา หรือกลุ่มประเทศที่ประชากรยังมีรายได้น้อย ทำให้รัฐบาลกำหนดยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี เพื่อพัฒนาประเทศให้ก้าวพ้นจากกับดักความยากจน ซึ่งอุปสรรคใหญ่อย่างหนึ่งคือ รายได้ของแรงงานภาคการเกษตรที่ยังไม่มากพอต่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดี&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;เนื่องจากเกษตรกรส่วนใหญ่ยังทำการเกษตรแบบดั้งเดิม ขาดการศึกษาวิจัยที่จะมาช่วยทำให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพ ช่วยเพิ่มมูลค่าของสินค้าที่ผลิตออกมา จึงทำให้เกิดหน่วยงานวิจัยด้านการเกษตรโดยเฉพาะขึ้นมาภายใต้ชื่อ สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์กรมหาชน) หรือ สวก. Agricultural Research Development Agency (Public Organization) โดยมีเป้าหมายเพื่อใช้งานวิจัยแก้ปัญหาความยากจนให้กับเกษตรกร ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตและรายได้ของเกษตรกรให้ดีขึ้น&nbsp;&nbsp;&nbsp; ในช่วงที่ผ่านมาแม้จะมีงานวิจัยด้านเกษตรไม่น้อยที่ถูกนำไปใช้ประโยชน์ได้จริง แต่ก็ยังมีงานวิจัยอีกมากมายที่ถูกเก็บเอาไว้บนหิ้งจนฝุ่นเกาะเป็นเรื่องที่น่าเสียดาย สวก. เล็งเห็นถึงปัญหานี้จึงมีแนวคิดที่จะปัดฝุ่นรวบรวมงานวิจัยด้านการเกษตรที่ยังไม่ถูกนำมาใช้ประโยชน์ มาต่อยอดเพื่อให้เกิดประโยชน์กับเกษตรกร&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;และด้วยความที่ สวก. เป็นองค์การมหาชนที่อยู่ในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงสามารถนำงานวิจัยของหน่วยงานในสังกัดเดียวกันไม่ว่าจะเป็นงานวิจัยของกรมปศุสัตว์ กรมประมง กรมวิชาการเกษตร ฯลฯ มาพิจารณาดูว่างานวิจัยชิ้นไหนสามารถเอาไปต่อยอดได้ ซึ่งจะช่วยหาพาร์ตเนอร์มาร่วมลงทุนให้เกิดผลอย่างเป็นรูปธรรม &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;นอกจากนี้ ยังจะรวบรวมงานวิจัยด้านการเกษตรที่กระจายอยู่ในหลายแหล่งหลายที่มาไว้ที่เดียวกันเพื่อให้ง่ายและสะดวกต่อการหยิบจับเอามาใช้ประโยชน์ และประเด็นสำคัญนับจากนี้ไปงานวิจัยด้านการเกษตรที่ได้รับทุนสนับสนุนจาก สวก. ร้อยละ 80 ต้องนำมาใช้ประโยชน์ได้จริง ไม่วิจัยแล้วขึ้นหิ้งทิ้งให้ฝุ่นเกาะเหมือนในอดีตที่ผ่านมา&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;	ปัญหาใหญ่อย่างหนึ่งของเกษตรกรในช่วงที่ผ่านมาคือ ผลิตไม่มีตลาดรองรับ นั่นคือการที่เกษตรกรปลูกพืชพันธุ์อะไรออกมาแล้วไม่มีตลาดรองรับ ทั้งนี้เนื่องจากเกษตรกรจำนวนมากเลือกเพาะปลูกตามความเคยชิน บรรพบุรุษเคยปลูกอะไรมาก็จะทำอย่างนั้น โดยที่ไม่รู้ว่าตลาดต้องการอะไร การจะแก้ปัญหาการปลูกหรือผลิตอะไรออกมาแล้วขายไม่ได้ เกษตรกรจำเป็นต้องปรับวิธีคิด ปรับ mindset ใหม่ โดยต้องเปลี่ยนจากผลิตหรือปลูกตามเคยชินมาเป็นผลิตหรือปลูกในสิ่งที่ตลาดต้องการ &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;แต่เรื่องนี้จะให้เกษตรกรทำโดยลำพังคงไม่ได้ เพราะเกษตรกรอาจจะขาดองค์ความรู้ ขาดเงินทุน จึงจำเป็นต้องนำเอางานวิจัยเข้ามาช่วยยกระดับคุณภาพการผลิตและแปรรูป ถ้าเกษตรกรผลิตและแปรรูปสินค้าออกมาอย่างที่ตลาดต้องการได้ นอกจากจะลดความเสี่ยงผลิตออกมาแล้วล้นตลาด ลดปัญหาการผลิตแล้วขายไม่ได้ เมื่อขายได้ก็เป็นการช่วยเพิ่มรายได้ เมื่อมีรายได้ดีคุณภาพชีวิตก็จะดีขึ้นตามไปด้วย&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;อะไรที่ตลาดต้องการสูงต้องเอางานวิจัยไปช่วยส่งเสริมการผลิตส่วนนั้น นอกจากช่วยส่งเสริมของเก่าแล้ว ยังต้องมีงานวิจัยเพื่อผลิตสินค้าไปขยายหรือสร้างตลาดใหม่ๆ และใช้งานวิจัยเพื่อแก้ปัญหากีดกันทางการค้าที่ไม่ใช่กำแพงภาษีซึ่งเริ่มมีมากขึ้นด้วยขายลิขสิทธิ์ต่อยอดธุรกิจ &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;	ในฐานะที่ สวก. ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี 2546 ทำให้มีงานวิจัยที่ได้รับเงินทุนสนับสนุนออกมาจำนวนมาก มีหลายชิ้นงานที่ถูกนำไปใช้ในเชิงพาณิชย์ เมื่อใช้งานวิจัยเป็นพื้นฐานนำการผลิตก็ทำให้ได้รับผลตอบรับที่ดีจากผู้บริโภคทั้งในและต่างประเทศ ตัวอย่างงานวิจัยที่ถือเป็นดาวเด่น เช่น งานวิจัยสารสกัดจากข้าวสังข์หยด เอาไปใช้ทำแชมพูสระผมแก้ปัญหาผมหลุดร่วงง่าย บำรุงรากผมให้แข็งแรง งานวิจัยนี้มีเอกชนมาซื้อลิขสิทธิ์ไปผลิตแชมพูในแบรนด์ของตัวเองมากกว่า 10 ราย มีการผลิตและจัดจำหน่ายทั้งในประเทศและส่งออกไปขายต่างประเทศ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ส่วนผลงานวิจัยระดับมาสเตอร์พีซที่สามารถขายลิขสิทธิ์ให้เอกชนได้ราคาหลายสิบล้านบาท เป็นงานวิจัยเกี่ยวกับการปรับปรุงคุณภาพมุกน้ำจืดที่เราสามารถพัฒนาคุณภาพทัดเทียมกับมุกน้ำจืดของญี่ปุ่นได้ ซึ่งเอกชนที่ซื้องานวิจัยไปใช้สามารถสร้างมูลค่าทางธุรกิจได้มหาศาล&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ส่วนกลุ่มสมุนไพรล่าสุดเราจะมีผลิตภัณฑ์สเปรย์พ่นคอจากฟ้าทะลายโจรออกมาจำหน่าย ซึ่งได้มีบริษัทเอกชนซื้อลิขสิทธิ์ไปเรียบร้อยแล้ว และยังมีในกลุ่มเครื่องจักรกลทางการเกษตรที่มีผู้มาซื้อสิทธิ์ไปแล้วเช่นเดียวกัน&nbsp;&nbsp;&nbsp; ความสำคัญของงานวิจัยนอกจากมิติของการช่วยเพิ่มมูลค่าสินค้าทางการเกษตรแล้ว ยังมีความสำคัญอีกมิติที่คนทั่วไปอาจจะไม่ค่อยรู้คือ การวิจัยเพื่อแก้ปัญหากีดกันทางการค้าที่ไม่ใช่กำแพงภาษี ซึ่งหลายประเทศเริ่มนำมาใช้เป็นเครื่องมือกีดกันทางการค้ามากขึ้น ตัวอย่างที่ชัดเจน เช่น ในอดีตไทยเคยมีปัญหาเรื่องส่งออกปลาโอดำบรรจุกระป๋อง ซึ่งประเทศผู้ซื้ออ้างว่าเป็นสัตว์ที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ยกเลิกคำสั่งซื้อ ทำให้ประเทศเสียรายได้ไปหลายพันล้านบาท &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;สวก. ได้ให้ทุนทำวิจัยเพื่อเอาหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ไปยืนยันว่า เรามีวิธีการบริหารจัดการและส่งเสริมให้เกิดความยั่งยืนอย่างไร ทำเสร็จแล้วก็ส่งไปให้บริษัทผู้ประเมินเรื่องความยั่งยืนพิจารณา เมื่อเขาพิจารณาแล้วให้ผ่าน เราก็กลับมาส่งออกได้ตามปกติ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;หรือในช่วงที่โควิด-19 ระบาดหนักในช่วงแรกจีนงดนำเข้าสินค้าเกษตรจากไทยหลายตัว โดยอ้างว่าตรวจพบการปนเปื้อนของเชื้อโควิด-19 เราก็ได้ทำวิจัยไล่ดูตั้งแต่กระบวนการเพาะปลูก เก็บเกี่ยว การผลิต การขนส่ง นำหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่น่าเชื่อถือไปยืนยัน ทำให้จีนกลับมารับซื้อสินค้าตามปกติ&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;	ทั้งนี้เพื่อลดความสูญเปล่าของงบประมาณด้านการวิจัยที่ สวก. ได้รับจัดสรรมาประมาณปีละ 500-600 ล้านบาท และเพื่อให้งานวิจัยเอามาใช้ประโยชน์ได้จริง จากนี้ไปเมื่อมีนักวิจัยทำเรื่องมาขอทุนจาก สวก. จะมาตัวคนเดียวไม่ได้ ต้องเอาผู้เกี่ยวข้องกับงานวิจัยมาทั้งหมดมาด้วย เช่น ถ้าจะวิจัยแปรรูปสินค้าเกษตรสักอย่างหนึ่งก็ต้องเอาคนปลูกและคนที่จะแปรรูปร่วมในคณะมาด้วย เพื่อเป็นหลักประกันว่าจะเอาไปใช้ประโยชน์ได้จริง เกิดประโยชน์ต่อเกษตรกรที่ทำการเพาะปลูกด้วย &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;สำหรับเรื่องลิขสิทธิ์งานวิจัยนั้น ในอดีตลิขสิทธิ์จะเป็นของ สวก. ในฐานะเป็นผู้ให้ทุน เมื่อขายงานวิจัยได้ รายได้ก็แบ่งกันระหว่าง สวก. กับผู้ทำวิจัย ซึ่ง สวก. จะนำเงินที่ได้ไปหมุนเวียนสนับสนุนงานวิจัยต่อไป แต่หลังจากที่มีกฎหมายใหม่เกี่ยวกับสิทธิบัตรออกมา ลิขสิทธิ์จะตกเป็นของผู้ทำวิจัย&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;เมื่อได้งานวิจัยออกมาผู้ทำวิจัยก็สามารถนำไปขายให้เอกชนที่สนใจลงทุนต่อยอดทำธุรกิจได้ และเพื่อไม่ให้มีปัญหาในกรณีที่ทำวิจัยเป็นหมู่คณะมีผู้เกี่ยวข้องหลายคน เวลาที่ยื่นขอทุนทำวิจัยเข้ามาจะต้องแจกแจงรายละเอียดเรื่องการแบ่งปันผลประโยชน์ในกลุ่มผู้วิจัยแนบมาให้พิจารณาด้วย โดยที่ สวก. จะช่วยดูว่ามีความเหมาะสมเป็นธรรมกับทุกฝ่ายหรือไม่ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาตามมาภายหลัง&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;แม้งานวิจัยเพียงอย่างเดียวไม่อาจทำให้เกษตรกรพ้นจากความยากจนได้เนื่องจากยังมีองค์ประกอบอื่นอีกหลายอย่างที่เกี่ยวข้อง แต่งานวิจัยก็ถือเป็นปัจจัยหลักที่สำคัญ ซึ่งจะช่วยให้เกษตรกรทำงานได้ดีขึ้น ถ้ามีงานวิจัยที่ดีเป็นงานวิจัยที่แก้ปัญหาได้เกษตรกรใช้ได้จริง งานวิจัยก็ถือเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยให้เกษตรพัฒนาคุณภาพงาน พัฒนาคุณภาพชีวิตได้ดีเทียบเท่าสากลแบบยั่งยืน ​<div class="se-component se-image-container __se__float- __se__float-none" contenteditable="false"><figure style="margin: 0px;"><img src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2023/06/zi8MaiDBSSrnMhSaVzK9.jpg" alt="" data-proportion="true" data-align="none" data-file-name="zi8MaiDBSSrnMhSaVzK9.jpg" data-file-size="0" data-origin="," data-size="166px,180px" data-rotate="" data-rotatex="" data-rotatey="" origin-size="774,840" style="width: 166px; height: 180px;" data-index="0"></figure></div>บทความโดย ดร.วิชาญ อิงศรีสว่าง ผู้อำนวยการ สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (สวก.) <a href="https://www.ookbee.com/shop/magazine/FORBES/225c14a9-ead0-4c01-98a2-b9c52ea4d990/may-2023" alt="คลิกอ่านฉบับเต็มและบทความทางด้านธุรกิจได้ที่นิตยสาร Forbes Thailand ฉบับเดือนพฤษภาคม 2566 ในรูปแบบ e-magazine">คลิกอ่านบทความทางด้านธุรกิจได้ที่นิตยสาร Forbes Thailand ฉบับเดือนพฤษภาคม 2566 ในรูปแบบ e-magazine</a><div class="se-component se-image-container __se__float- __se__float-none" contenteditable="false"><figure style="margin: 0px;"><img src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2023/05/MnBrWjajVTjT23g8tb33.jpg" alt="" data-proportion="true" data-align="none" data-file-name="MnBrWjajVTjT23g8tb33.jpg" data-file-size="0" data-origin="," data-size="," data-rotate="" data-percentage="auto,auto" origin-size="200,263" data-rotatex="" data-rotatey="" style="" data-index="1"></figure></div>

สวก. หนุนงานวิจัยสู่เชิงพาณิชย์ยกระดับคุณภาพชีวิตเกษตรกร

<h2>Mozart Effect เป็นปรากฏการณ์ที่ใครๆก็เล่าขานกันกว่าว่าการฟังดนตรีของ Mozart มีผลดีมากมาย ไม่ว่าจะเป็นทั้งด้านพฤติกรรม และสมรรถภาพในการทำงาน แต่ความจริงมันอาจจะธรรมดากว่าที่เราคิด</h2>
<img class="alignnone size-full wp-image-53153" src="https://forbesthailand.com/wp-content/uploads/2021/11/468px-Wolfgang-amadeus-mozart_1.jpeg" alt="Mozart Effect" width="468" height="600" />

กระแสที่ว่าการฟัง Mozart ส่งผลดีต่อสมอง หรือที่เรียกกันว่า Mozart Effect เริ่มขึ้นเมื่อปี 1993 จากงานวิจัยหนึ่งหน้ากระดาษใน Nature ที่ชื่อว่า “<a href="https://www.nature.com/articles/365611a0">Music and spatial task performance</a>” ซึ่งรายงานผลวิจัยที่ให้นักศึกษา 36 คน มาลองทำโจทย์การให้เหตุผลเชิงปริภูมิหลังจากได้ฟังเพลง ฟังเทปที่มีเสียงผ่อนคลาย และไม่ฟังอะไรเลย ซึ่งผลปรากฏว่ากลุ่มที่ได้ฟังเพลงนั้นทำได้ดีกว่า 

มันเป็นงานวิจัยที่น่าสนใจใช่เล่น แต่เมื่อกลายเป็นข่าว งานวิจัยนี้ก็ก็ถูกตีความไปหลากหลาย และเพลงที่เหล่านักศึกษาฟังในงายวิจัย ก็ดันคลิปบทเพลงของ Mozart ที่มีชื่อว่า The Sonata for Two Pianos in D major, K. 448 สั้นๆ 10 นาทีพอดี ดังนั้น เมื่องานวิจัยนี้ได้รับความสนใจจากสำนักข่าว ชื่อของ Mozart ปรากฏอยู่เต็มหัวข่าว เรื่องก็เลยเถิดไปไกลเกินจะควบคุม และเกิดเป็นความเชื่อว่าถ้าฟัง Mozart แล้วจะฉลาดขึ้น หรือว่า Mozart Effect นั่นเอง

แต่อย่าลืมเชียวว่า ทั้งหมดนี้มันเกิดจากงานวิจัยเล็กๆ ที่ใช้นักศึกษาเพียง 36 คน หลังจากที่ฟังเพลง พวกเขาก็ทำโจทย์การให้เหตุผลเชิงปริภูมิได้ดีขึ้นเล็กน้อย และบทเพลงที่พวกเขาได้ฟังก็ดันเป็นเพลงของ Mozart ซะงั้น

แน่นอนว่าทางฝั่งนักวิจัยเองไม่เคยเคลมว่าเพลงของ Mozart มันวิเศษวิโสอะไร พวกเขาแค่ต้องการเพลงอะไรสักเพลง แล้วพวกเขาก็เลือกบทเพลงที่มีชื่อเสียงของนักประพันธ์ที่เป็นที่รู้จักเท่านั้นเอง

ตั้งแต่นั้นมา มีการทดลองมากมายที่แสดงให้เห็นว่าการฟังเพลงช่วยทำให้เราทำงานได้ดีขึ้น และมีผลต่อพฤติกรรมอีกด้วย บ่อยครั้งที่งานวิจัยเหล่านี้ใช้เพลงของ Mozart แต่เหตุผลในการใช้ก็ไม่ใช่เพราะมีสรรพคุณพิเศษอะไร แต่เป็นเพราะเพลงของเขาสามารถเข้าถึงได้ง่าย เป็นสมบัติสาธารณะ เป็นที่รู้จัก และส่วนมากเป็นเพราะใครๆ ก็ต่างใช้เพลงของ ​Mozart ในงานวิจัย

เมื่อเร็วๆนี้ มีนักวิจัยกลุ่มหนึ่งได้ศึกษาเรื่องดนตรีและ<a href="https://journals.plos.org/plosone/article/authors?id=10.1371/journal.pone.0258000">ผลกระทบต่อการโอนเอนของร่างกายในโลกเสมือนจริง</a> และพบว่าความดังของเสียงดนตรีไม่ได้ทำให้เราขยับตัวต่างจากเดิมเมื่อใส่แว่น VR แต่ก่อนที่จะทำวิจัยได้ พวกเขาก็ต้องมีเพลงสักเพลง และพวกเขาก็เลือกเพลงซิมโฟนี Jupiter ของ Mozart เพราะ<a href="https://content.iospress.com/articles/journal-of-vestibular-research/ves00361">งานวิจัย</a>เมื่อปี 2010 ก็ใช้บทเพลงที่ดูเหมือนจะช่วยเราทรงตัวนี้เหมือนกัน

ที่เลือกเพลงเดียวกันนั้น ก็เพราะงานวิจัยใหม่นี้ต้องการที่จะมั่นใจว่า เพลงที่พวกเขาเลือกใช้มันมีผลต่อการโอนเอนของร่างกายและการทรงตัวจริงๆ พวกเขาเลยเลือกเพลงของ Mozart เพราะงานวิจัยก่อนหน้านี้ก็ใช้นั้นเอง

ในงานวิจัยก่อนหน้า นักวิจัยใช้เพลงตัวอย่าง 4 เพลงเพื่อที่จะสังเกตว่าเพลงมีผลต่อการทรงตัวอย่างไร เพลงที่ทำให้อาสาสมัครทั้ง 12 ทรงตัวได้ดีที่สุดคือคลิปเสียงเพียง 51 วินาทีของเพลง Jupiter ของ Mozart หากเราลองใช้เพลงอื่นๆ ในการทดลอง เราก็จะพบว่าเพลงหนึ่งสามารถช่วยให้เราทรงตัวได้ดีกว่าอีกเพลงหนึ่งเช่นกัน ไม่จำเป็นต้องเป็นเพลงของ Mozart เลย 

อีกอย่าง เพลงซิมโฟนี Jupiter ของ Mozart ก็เป็นเพลงที่มีความยาวกว่าครึ่งชั่วโมง บรรเลงโดยวงออร์เคสตราที่มีจังหวะขึ้นลง เครื่องดนตรีในแต่ละท่อนที่แตกต่างไปเรื่อยๆ สรรค์สร้างเสียงที่ต่างกันในแต่ละช่วงเพลง การฟังเพลงนี้เพียงไม่ถึงนาทีโดยที่ไม่รู้ว่าฟังช่วงไหนของเพลงไป เล่นเพลงนี้เร็วแค่ไหน ฟังท่อนที่เครื่องดนตรีไหนเด่น และข้อมูลสำคญอื่นๆ ทำให้การฟังครั้งนี้ก็ไม่ได้มีความหมายสำคัญอะไรนัก

มีงานวิจัยที่น่าสนใจจำนวนไม่น้อยที่ศึกษาว่า ​​ดนตรีแนวที่แตกต่างกันไป มีผลต่อเราอย่างไรบ้าง แต่หันมองตัวแปรที่เจาะจงมากขึ้น เพื่อที่จะเข้าใจว่าสมองของเราประมวลเสียงเหล่านี้แบบไหน เช่น เพลงๆนั้นมีเนื้อร้องหรือไม่ จังหวะเป็นแบบไหน แต่ตัวแปรที่ว่าเพลงๆ นั้นเป็นของ Mozart หรือเปล่า ไม่ได้มีความหมายพิเศษอะไรเลย

ดังนั้น เมื่อไรก็ตามที่คุณเห็นอะไรก็ตามที่บอกว่าการฟัง Mozart มีผลดีมากมายอย่างคาดไม่ถึง อย่าลืมว่าผลดีนี้ก็มาจากเพลงแนวอื่นๆ ได้เหมือนกัน ไม่ว่าจะฟังเพลงแบบไหนก็มีผลต่อสมองเราทั้งนั้น ไม่จำเป็นต้องเป็นเพลงของ Mozart หรอก เพลงของเขามันแค่หาได้ง่าย อยู่ปลายนิ้วมือของเหล่านักวิจัยเท่านั้นเอง

แปลและเรียบเรียงโดย ทัตชญา บุษยากิตติกร จากบทความ Mozart Doesn’t Make You Smarter เผยแพร่บน Forbes.com

อ่านเพิ่มเติม: <a href="https://forbesthailand.com/world/america/bann-at-oak-knoll-napa-%e0%b8%a3%e0%b8%b5%e0%b8%aa%e0%b8%ad%e0%b8%a3%e0%b9%8c%e0%b8%95%e0%b8%88%e0%b8%b2%e0%b8%81%e0%b8%9d%e0%b8%b5%e0%b8%a1%e0%b8%b7%e0%b8%ad%e0%b9%80%e0%b8%8a%e0%b8%9f%e0%b9%84.html">BANN at Oak Knoll Napa รีสอร์ตจากฝีมือเชฟไทย ที่ Napa Valley</a>

<hr />

<a href="https://www.facebook.com/ForbesThailandMagazine/">ไม่พลาดบทความและเรื่องราวน่าสนใจอื่นๆ ติดตามเราได้ที่เฟซบุ๊ก Forbes Thailand Magazine</a>

News

Forbes lists

World

Leaderboard

Commentaries

Forbes life

Events